EU Forum

De Europese Commissie omarmt globalisering

19 May 2017 - 14:00
Bron: Frans Berkelaar / Flickr

Op 10 mei kwam een reflectiedocument uit van de Europese Commissie genaamd ‘harnessing globalisation’. Na een reflectie op de sociale dimensie van de EU is dit het tweede Commissiedocument dat onderdeel vormt van de uitwerking van de vijf toekomstscenario’s gepubliceerd in maart.

In antwoord op de o.a. door populistische krachten gestuwde oproep tot protectionisme stelt de Europese Commissie dat globalisering niet te stoppen is en dat dit proces voordelen brengt. Globaliseringprocessen, die naast migratie, goederen en kapitaal steeds meer gedreven worden door kennis en technologie, moeten echter in goede banen worden geleid; de voordelen moeten eerlijker worden verdeeld en aan de verliezers van verandering moeten nieuwe kansen worden geboden. Zo is de laatste tien jaar de economie gegroeid binnen de OESO maar zijn de reële inkomens van de middenklasse voor een groot deel gestagneerd.

Behalve dat de Commissie betoogt dat protectionisme de algemene welvaart doet afnemen en zij refereert naar de jaren dertig van de vorige eeuw om aan te tonen tot welke dramatische effecten het kan leiden, schetst zij dit keer geen verschillende scenario’s. Zij schetst één visie vooruit. Of alle initiatieven doorgang vinden, hangt af in hoeverre lidstaten zich mondiaal met één stem kunnen manifesteren.

De negatieve effecten van globalisering
Wel worden verscheidene nadelen aangaande globalisering erkend.  Binnen de EU zijn die onder andere:

  • Europese bedrijven maken gebruik van de verschillende sociale, milieu- en belastingnormen en kostenniveaus elders in de wereld. Hierdoor sluiten fabrieken, gaan banen verloren en ontstaat druk op lonen en arbeidsvoorwaarden.
  • Technologische verandering vraagt om gespecialiseerde arbeid; minder gespecialiseerde werknemers hebben moeite met het vinden van een (andere) baan.
  • Zonder de benodigde voorzieningen en inspanningen tot integratie leidt immigratie tot sociale spanningen.

Ook spelen verschillende mondiale kwesties:

  • Oneerlijke praktijken door buitenlandse bedrijven en overheden waarbij de voordelen van internationale openheid worden benut maar de eigen economie gesloten blijft voor Europese bedrijven.
  • Multinationals die gebruiken maken van lacunes in internationale wetgeving en hun winst doorsluizen naar belastingparadijzen in plaats van belasting te betalen in het land waar ze produceren en verkopen; gevolg: overheden wordt inkomen ontnomen en kunnen de voordelen van globalisering vervolgens niet eerlijk verdelen.  
  • Digitale technologie en e-commerce bieden weliswaar ook perspectief voor de kleinste bedrijven, maar grote online platforms dreigen te dominant te worden in de markt (onder andere door het vermogen persoonlijke data te kunnen traceren en op te slaan waarbij privacy en data-bescherming gevaar lopen).
  • Ook al leeft slechts 4% van de wereldbevolking buiten het eigen geboorteland, mobiliteit zal toenemen; met name door de demografische ontwikkelingen in Afrika, de instabiliteit in de regio’s rond Europa en klimaatverandering.

De voordelen van globalisering
Toch benadrukt de Europese Commissie de verscheidene voordelen van globalisering:

  • Internationale concurrentie, klimaatactie en mondiale uitwisseling van ideeën levert innovatie en gespecialiseerde productie op.  Niet alleen grote Europese bedrijven profiteren hiervan: meer dan 80% van Europese exporteurs bestaat uit het midden- en kleinbedrijf.
  • 80% van de Europese mondiale import bestaat uit grondstoffen en kapitaalgoederen die nodig zijn om de Europese economie te laten functioneren, terwijl arbeidsmigratie verscheidene lege plekken opvult op de arbeidsmarkt. De Europese consument heeft daarmee ruime keuze uit allerlei (luxe)goederen voor lagere prijzen.
  • De welvaart neemt wereldwijd toe en globalisering speelt een rol in het versterken van stabiliteit, democratie en vrede en het verminderen van illegale migratie naar Europa.

Een actieve rol van de EU in de wereld
Om de uitdagingen van globalisering aan te gaan vestigt de Europese Commissie de hoop op een actieve Europese rol bij het versterken van mondiale regels via o.a. de VN, IMF, G20, de WTO en de Internationale Arbeidsorganisatie. Wel staat de EU, zoals ook bij haar interne EU-scenario’s, open voor een multi-speed agenda; dat betekent in deze context dat de EU bereid moet zijn met kleinere coalities in de wereld de eerste mondiale stappen te zetten. 

Dit vertaalt zich in de volgende ambities:

  • Een Europese institutionele reflectie om het doel van het spreken met één stem te bevorderen.
  • Een Europese economische diplomatie die internationale standaarden nastreeft op het gebied van o.a. mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu, dierenbescherming en economische en financiële regels (e.g. ten aanzien van belastingontwijking, e-commerce en privacy).
  • De implementatie van het Parijs Akkoord aangaande emissiereducties.
  • Een International Procurement Instrument om toegang tot publieke aanbestedingen elders in de wereld te verkrijgen (de EU is zelf het meest open met betrekking tot publieke aanbesteding door internationale bedrijven).
  • Een nieuwe Europese overeenstemming op het gebied van ontwikkelingssamenwerking,  inclusief een Extern Investeringsplan. Doel: duurzame groei in ontwikkelingslanden om zo de migratiedruk te doen laten afnemen en investeringsmogelijkheden voor Europese bedrijven mogelijk te maken. 
  • Eerlijke regels voor internationale investeringen binnen de EU waarbij overheden legitieme beleidsdoelen kunnen blijven nastreven. De Commissie stelt nu ook een Multilateraal Investment Court voor in plaats van (alleen) een bilateraal systeem. Hierdoor zouden andere landen bij toekomstige verdragen onder hetzelfde mechanisme vallen. 

Elke Europese burger moet profiteren van globalisering
Zoals al naar voren kwam in de reflectie paper over de sociale dimensie van de EU wenst de Commissie dat globalisering ten goede komt aan iedereen binnen de EU. Onder andere de volgende maatregelen worden voorgesteld:

  • Europese belastingregels of harmonisatie ten aanzien van de Europese (digitale) economie.
  • Een European Structural and Investment Fund in combinatie met een Kapitaal Markt Unie om investeringen in onderwijs te bevorderen en met Europese bedrijven een transitie in te zetten naar een digitale, CO2-arme circulaire economie.
  • Een verbeterd Globaliseringsfonds dat werknemers die door globalisering hun traditionele baan verliezen (bijvoorbeeld door het sluiten van een fabriek) op een baan van de toekomst voorbereidt (sinds 2007 heeft het fonds 140 000 werknemers ondersteund).

De ambities van de Europese Commissie in context
Of binnen de EU overeenstemming mogelijk  zal zijn over deze initiatieven en de Unie daadwerkelijk mondiaal met één stem zal spreken zal nog moeten blijken.

Terwijl de Commissie nieuwe diepgaande handelsverdragen als instrument ziet voor welvaart en het reguleren van de mondiale markt, heerst binnen de lidstaten scepsis. Zo was in Duitsland en Frankrijk veel protest omtrent CETA en TTIP. Een uitspraak van het Europees Hof op 16 mei bevestigt weliswaar dat de EU exclusieve bevoegdheid heeft om handelsovereenkomsten aan te gaan op een groot aantal onderwerpen, maar de vraag is of dit daadwerkelijk het spreken met één stem bevordert, en daarmee vooral het draagvlak voor de EU.  Op de gebieden van indirecte buitenlandse investeringen en geschillenbeslechting tussen investeerders en overheden, die onderdeel vormen van de alomvattende handelsovereenkomsten die nu worden afgesloten, is namelijk een akkoord van de 38 nationale parlementen in de EU nodig. In het CETA-verdrag werd het sterk bekritiseerde Investor to State Dispute Settlement (ISDS) systeem, een arbitragesysteem voor claims van bedrijven op overheden ten aanzien van wetgeving die hun investeringen raken, vervangen door het Investment Court System (ICS), dat meer transparante en onafhankelijke rechtspraak inhoudt en hoger beroep mogelijk maakt. Toch is er nog steeds kritiek op het concept van dergelijke arbitragemechanismen en was dit een van de oorzaken van het CETA veto van Wallonië afgelopen najaar.

Alhoewel de nieuwe Franse president voorstander is van globalisering, heeft Macron het open karakter van de Europese economie ten aanzien van publieke aanbestedingen bekritiseerd. Hij streeft naar een ‘Buy European Act’ waarbij publieke aanbestedingen (zoals infrastructurele projecten) alleen door bedrijven kunnen worden uitgevoerd die voor tenminste 50% binnen de EU opereren.  Ondanks kritiek van de Commissie lijkt Duitsland al bereid met Macron mee te gaan.

Verder lijkt de EU met President Trump een goede samenwerkingspartner te ontberen. De VS heeft afgelopen maart de zin ‘resist all kinds of protectionism’ weten te schrappen uit het G20 Baden-Baden communiqué. De TTIP-onderhandelingen, een handelsakkoord tussen de EU en VS, verliepen voor de komst van Trump al uiterst moeizaam, maar succes lijkt nu verder weg dan ooit. TTIP had tot doel een eerste stap te zetten naar nieuwe mondiale standaarden en de positie t.o.v. China te verbeteren. Alhoewel China een belangrijke handelspartner is, voert het land ook oneerlijke praktijken uit waaronder het dumpen van industriegoederen op de Europese markt voor de helft van de prijs dan op de eigen markt. De EU heeft verschillende antidumpingmaatregelen op producten uit China genomen.

Aan de andere kant hebben verscheidene EU-lidstaten zoals Hongarije en Tsjechië op andere gebieden zich gericht op een toenadering tot China. Hongarije was het eerste Europese land dat zich verbond aan het Chinese Zijde Route Project dat Europa en China beter met elkaar moet verbinden. Alleen is onduidelijk of de daaraan gekoppelde (Chinese) infrastructuurprojecten op de langere termijn ook bevorderlijk zijn voor de EU. Tot slot bestaat er twijfel over de gemeenschappelijke Europese strategie ten opzichte van Rusland. De Europese Commissie heeft onlangs een compromis gevonden met het Russische staatsbedrijf Gazprom, onder andere gesteund door Duitsland, dat vermeend misbruik van haar dominante markpositie in Centraal en Oost-Europa adresseert in lijn met EU-regels. Sommige lidstaten zoals Polen en de Baltische staten zijn echter niet gerust op daadwerkelijke naleving.

Kortom, de Europese Commissie heeft met haar afwijzing van protectionisme nog het nodige werk te doen om de lidstaten met één stem te laten spreken en andere wereldspelers te overtuigen van de voordelen van haar ambities.

This article was published with the support of the Adessium Foundation.