Het vertrouwen in de EU is bij de Europese bevolking op een historisch dieptepunt en juist nu wordt er hard gewerkt aan een verdere integratie. Het is de Europa-ingewijden versus de niet-in Europa ingevoerden. Dat kan niet goed gaan, stelt Rene Cuperus van de Wiardi Beckman Stichting.
[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"1960","attributes":{"height":100,"width":100,"class":"media-image media-element file-media-large"},"link_text":null}]]
Beroerd moment
De eurocrisis had niet op een beroerder moment kunnen komen. Net op het moment dat bij grote delen van de Europese bevolking de ‘Europa-ontgoocheling’ heeft toegeslagen, forceert de EU zichzelf tot een Wilde Sprong Voorwaarts. En net op het moment dat een robuuste euro de EU als global player aan de G2-tafel van Amerika en China had moeten brengen, brengt de eurocrisis het machtsverval van ons Avondland naderbij.
Tunneldenken
Degenen die de Europese bevolking lichtzinnig een gammele muntunie hebben opgedrongen, zijn dezelfde die momenteel de Grote Sprong Voorwaarts maken in de richting van een, erg mistig blijvende, Politieke Unie van Europa. Het Europees tunneldenken laat niet toe dat er verantwoording wordt afgelegd voor de puinhopen van de eurocrisis. Laat staan dat men een mea culpa uitspreekt voor het geleden gezichts- en vertrouwensverlies van het Europees project. Men heeft de euro verkocht als toeristische handigheid bij de verdampte staatsgrenzen (’nooit meer wisselen’). Maar bij nader inzien bleek de euro meer een politiek dan een economisch ruilmiddel, en drager vooral van een, niet als zodanig ervaren, Europees financiële solidariteitsgemeenschap. Of men voortaan maar even garant wil staan voor cliëntelistische volkshuishoudingen die het niet zo nauw nemen met de openbare financiën en publieke zeden, to put it mildly.
Mission Impossible
Hedendaagse politiek is meer dan ooit een mission impossible. Politici zitten, met steeds minder vrijheidsgraden, ingeklemd tussen de onbeheersbare krachten van de financiële markten, de technocratische voorschriften van een internationale expertgemeenschap en de angsten en humeuren van een kiezersvolk dat op drift is geraakt te midden van een populistische Zeitgeist.
Hoe lang nog?
Hoe lang gaat het goed, wanneer de politiek verreikende Europese integratieplannen tegen de meerderheidsopvattingen van de bevolking in doordrukt en forceert? Is dat moedig leiderschap, je verantwoordelijkheid nemen en over (populistische) schaduwen heen springen? Of gaat het hier om spelen met politiek vuur, verkrachting van democratische verhoudingen, een cocktail van elitaire hybris & technocratische verblinding en uitlokking van populisme?
Politieke elite mist kennis
Hoe lang gaat het goed om een integratiekoers te ontwikkelen die nu zelfs indruist tegen de meerderheidsopvatting van de nationale politieke elites? De politieke elites zijn zelf volstrekt onvoldoende ingewijd in de Europese politiek. Zij missen de kennis en het zelfvertrouwen om als missing link te fungeren tussen internationale expertgemeenschap en een wantrouwige nationale publieke opinie.
Adviezen Commissie volgen?
Hoe lang gaat het goed om de landen-specifieke aanbevelingen van de Europese Commissie heel anders te behandelen dan de adviezen van het Centraal Planbureau (die men in Brussel toch al min of meer gekloond heeft) of De Nederlandse Bank. Dus niet als deskundig topadvies, maar als dwingend politiek-technocratisch dictaat - iets waar Adriaan Schout overigens een pleitbezorger van lijkt te zijn? Het gaat niet lang goed als de toekomst van Europa cq de eurozone ‘manichëistisch’ wordt voorgesteld als een exclusieve keuze uit louter twee opties: chaos of eenheid; Totale integratie of fatale desintegratie; zwart of wit. There is no Alternative. Just follow Merkel.
EU is aan adempauze toe
Integratie in de hoogste versnelling bij draagvlak op een dieptepunt. Voor de redding van de euro ‘tegen zo goed als elke prijs’ staan alle seinen op meer Europa: meer verplichtende vormen van politieke integratie, begrotingssamenwerking en wederzijds afgedwongen economische en financiële discipline (het Europees Semester). Terwijl Europa qua legitimiteit en draagvlak juist eerder aan een sabbatical toe was. De anticlimax van de Grondwetsreferenda en de Big Bang Enlargement Fatigue hadden al bewezen dat de bevolking toe was aan een adempauze. Het naoorlogse droombeeld van een ever closer union heeft zijn politieke, democratische, geografische, en psychologische grenzen bereikt.
Spagaat
De eurocrisis kon niet op een beroerder moment komen want juist de eurocrisis heeft de spagaat tussen Europa-ingewijden en niet-in Europa ingevoerden op scherp gezet. In veel lidstaten doorklieft de Europese kwestie de middenpartijen, omdat zowel links als rechts zich grote, assertieve anti-Europese formaties hebben ontwikkeld. De idee was de Europese Unie in iets gematigder, rustiger vaarwater te brengen, om mensen mee te kunnen nemen in een meer vertrouwenwekkend, beschermend verhaal over Europa. Er zou gezocht worden naar een hernieuwde verankering van het Europese project in de nationale democratie van de lidstaten. Deze nationale nesteling, deze ‘renationalisering’ van de Europese samenwerking heeft zich louter voorgedaan op het niveau van regeringsleiders in de Europese Raad, maar ontbeert elk democratisch pendant. De grote Kladderadatch van de eurocrisis heeft nu alle spanningen en ambivalenties van de Europese Unie op maximale spanning gezet.
Vertrouwensverlies
Wat dan ook zorgen baart, is de totaal uiteenlopende reactie op de huidige eurocrisis van de Europa-ingewijden tegenover de niet-in-Europa-ingevoerden. De Eurocraten willen, als altijd, meer Europa. De anderen willen minder Europa, geshockt door de puinhopen van de eurocrisis. Met de (onbegrepen) miljardentransfers en financieel-economische radeloosheid lijdt Europa onder vergaand vertrouwensverlies.
Bezuinigen EN redden?
De argeloze krantenlezer ziet miljarden euro’s in het rond vliegen. Naar Griekenland & Spanje. Naar de bankensector. Naar Europese steunfondsen en wat al niet. Tegelijkertijd worden van diezelfde krantenlezer allerlei vertrouwde zekerheden op losse schroeven gezet. Van de pensioenleeftijd tot aan ‘de vaste baan’ en van de hypotheekrenteaftrek tot het eigen ziekenhuis: aan al deze dingen wordt gemorreld.
Mismatch uitleggen
Er zijn weinig politici die de mismatch tussen miljardenbedragen en forse publieke versoberingen helder kunnen uitleggen. Laat staan dat men er de rechtvaardigheid van kan verdedigen. Dit is vragen om heftig politiek onweer. De ongerijmdheid dreigt het vertrouwen in de politiek verder te ondergraven en ondermijnt het vertrouwen in de weldaden van het Europees Project.
Ramkoers verdere integratie
Toch blijven Eurocraten elke crisis als een uitgelezen kans voor Meer Europa zien. De Europese Fiets moet doortrappen. Juist in crisistijd kunnen bevolkingen onverhoeds overvallen worden met meer command & control vanuit Brussel. Ook nu ramkoerst Merkel c.s. op diepere integratie door een intensivering van gemeenschappelijk economisch bestuur. Wordt de altijd zo vermaledijde Franse gouvernement économique dan toch werkelijkheid? Nationale, democratische volkshuishoudingen komen op een ongekende manier onder curatele te staan van de Eurocratische expertgemeenschap, die er, bij gebrek aan een alternatieve politieke economie, een neoliberaal monetair fundamentalisme als levensfilosofie op na houdt.
Welke kant op
In Europa draait het om policies without politics; in nationale lidstaten draait het steeds meer om politics without policies. Als we niet oppassen, lopen Europese technocratie en nationale democratie totaal uit elkaar, and never the twain shall meet… De eurocrisis forceert een federale-centralistische richting voor alle economische besluiten; terwijl de politieke tijdgeest juist hard wijst in de richting van een meer bescheiden Europa, van euroscepsis, van een nieuwe balans met de nationale democratie. Naar een afkeer van een Europa dat meer dan ooit geheel en al samenvalt met ‘’munt en markt’’. Een speeltuin van technocratische cultuurbarbaren, zonder liefde voor de unieke culturele veelvormigheid van Europa.
Spelen met vuur
Penetration without representation: de tijdelijke vervanging van democratie door technocratie in Griekenland en Italië staat niet op zichzelf, maar dreigt de voorafschaduwing te worden van een algemeen Europese ontwikkeling. De crux is dat men de enig geteste, levensvatbare democratie - de nationale (waarmee het nog niet eens zo florissant gaat, ook) – tamelijk ongereflecteerd opoffert voor een imaginaire Europese democratie. Dat is spelen met historisch vuur. Zeker in Nederland, waar het referendum over de Europese Grondwet een dubbel litteken achterliet: het litteken van de Europese fatsoenskloof tussen hoger- en lager opgeleiden, verdeeld over de ja- en nee-stem. En het litteken van het ons onthouden tweede referendum, een democratische schande. Niet langer kunnen we ons een ‘dun’, ongeïnformeerd lifestyle-statement van Europagezindheid, gecombineerd met Europa-onwetendheid, veroorloven.
Schuldenorgie
De euro staat niet langer symbool voor financiële instabiliteit, maar voor een onverantwoorde schuldenorgie, en voor een diepe vertrouwenscrisis tussen bevolking en de euro-invoerders en beheerders. Het is deze gevoelde contractbreuk tussen bevolking en experts, die in hoge mate de psychologie van de euro en van het Europese Project op langere termijn zal bepalen.
