Ontvoering premier Libië als onderdeel van geleidelijke staatsgreep
Slechts één week na de arrestatie van Al-Qa’ida veteraan Abu Anass Al-Libi in Libië, is het land opgeschrikt door de korte gijzeling van premier Ali Zeidan. Volgens een eerste verklaring van de gewapende brigade die de gijzeling opeiste, handelden zij uit boosheid over de medewerking van de Libische overheid aan de Amerikaanse actie tegen de gezochte terrorist. Het roept verbazing op dat deze brigade verbonden is aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken van dezelfde overheid waartegen zij ageerden. Dat de premier enkele uren later alweer op vrije voeten was, maakt de verwarring compleet. Toch kan deze gebeurtenis worden verklaard aan de hand van de huidige transitiepolitiek in Libië, en de rol die machtige brigades daarin vervullen.
Ruim twee jaar na de val van Gaddafi kan de Libische staat het best omschreven worden als een arena voor competitie over controle over de premature staatsinstituties en de inkomsten van de staat, voornamelijk uit olie en gas. Patronage is een belangrijk wapen in deze competitie. Door de olie- en gasopbrengsten strategisch te verdelen onder mogelijke opponenten en coalitiepartners te benoemen op sleutelposities binnen het staatsapparaat, “binden” de machthebbers andere belangengroepen aan het centrum. De post-Gaddafi context wordt dan ook gekenmerkt door het bouwen van politieke gelegenheidscoalities en tactische allianties die continu veranderen in reactie op ontwikkelingen op het gebied van politiek en veiligheid.
Een tweede element in deze machtsstrijd is de integratie van politieke belangen met die van de talloze brigades in het land; gewapende groepen die een sleutelrol hebben vervuld tijdens de opstand tegen Gaddafi. De milities gebruiken geregeld hun machtige positie en wapens om hun belangen af te dwingen, en gijzelen daarmee in feite iedereen in het politieke centrum die een andere koers wil varen. Tegelijkertijd maken politici en leden van het kabinet handig gebruik van deze vorm van georganiseerd geweld om hun politieke stem vuurkracht bij te zetten.
Op deze manier heeft een coalitie van “radicale revolutionairen” de overhand gekregen in het Libische parlement, dat feitelijk de scepter zwaait over het land. Tot deze coalitie behoort bijvoorbeeld de politieke vleugel van de Moslimbroederschap, maar ook één van de machtigste brigades uit de revolutie van 2011. Zij hebben de handen ineen geslagen om hun gedeelde belangen na te jagen, en zijn uiterst kritisch op de gematigde koers van premier Zeidan.
Het heeft er alle schijn van dat de “radicale revolutionairen” toewerken naar een geleidelijke staatsgreep. Als een gevolg van een wetsvoorstel dat door hun inspanning is aangenomen, is eerder dit jaar al de gematigde voorzitter van het parlement vervangen door een kandidaat van de radicale vleugel. Vervolgens heeft deze coalitie het mandaat van de voorzitter van het parlement verruimd tot de hoogste militaire gezagvoerder van het land. De regering-Zeidan is zo uitgekleed tot een symbolisch “excuuskabinet” terwijl de echte besluiten elders worden genomen. Door in te stemmen met de arrestatie van al-Libi in Libië is Zeidan uit de symboolsfeer getreden, tot groot ongenoegen van de radicale revolutionairen. Door Zeidan te ontvoeren hebben de brigades die zijn verbonden aan deze coalitie hun spierballen weer eens laten zien: als hun belangen niet behartigd worden door ’s lands leiders, dan grijpen ze in.
Geplaatst in de context van het Libische politieke landschap, is de gevangenneming van de premier een bestendiging van de invloed van de “radicale revolutionairen” in het centrum van de macht. De gebeurtenis is bovendien exemplarisch voor hoe brigades hun invloed en wapens gebruiken om de politiek te manipuleren, en het is dan ook te verwachten dat we dergelijk machtsvertoon vaker zullen terugzien in Libië’s transitie.
