Nucleair programma Iran: historisch akkoord of historische vergissing?
Bevriezing van het Iraanse atoomprogramma voor zes maanden in ruil voor ongeveer zeven miljard dollar per jaar aan sanctieverlichting.
Dat is in het kort het akkoord dat de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad en Duitsland met Iran gisteren hebben gesloten over diens nucleaire programma. Acht vragen en antwoorden over het akkoord.
Wat staat er in het akkoord?
In de overeenkomst zijn de volgende bepalingen opgenomen (bron: U.S. Department of State):
- Een vrij stevige inspectieclausule.
Iran zegt nog niet toe zich aan het Additioneel Protocol van het Non-proliferatieverdrag te zullen houden, zoals Rohani tien jaar geleden wel aanbood. Toch kunnen sceptici tevreden zijn, want de inspecteurs van het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) hebben dagelijks toegang tot de meest verdachte plaatsen, Natanz en Fordo. Hoe vaak zij naar andere plaatsten mogen is nog niet duidelijk.
- Toegang tot de bron van alle activiteiten.
Die bronnen zijn winning uit uraniummijnen en de mijnindustrie. Dit was een eis van onder meer Olli Heinonen (ex-IAEA), omdat eventueel onbekende installaties anders in het geheim verder zouden kunnen produceren.
- De Arak-zwaarwaterreactor zit nu in het akkoord.
Deze route naar een plutoniumbom was twee weken geleden niet in het concept-akkoord opgenomen. Dit was de Franse eis waarop dat akkoord toen afstuitte.
- Iran mag voorlopig wel (3,5%) verrijkt uranium produceren.
Dit wordt door Iran geïnterpreteerd als erkenning van het 'recht op uraniumverrijking'. De VS interpreteren het niet als zodanig, ook al is het de facto wel zo. De verrijkingscapaciteit moet weliswaar worden bevroren, maar hoeft niet vernietigd te worden, wat in strijd is met VN-resoluties. Dat is dus even geparkeerd. Ook mag Iran kapotte centrifuges 1:1 vervangen, ook een impliciete aanvaarding van ‘het recht van Iran’. Een 'recht ' is niet zwart-op-wit vastgelegd.
- De eis van Israël (en van anderen) dat het nucleaire programma totaal ontmanteld moet worden is niet gehonoreerd.
Dat was ook niet realistisch.
- Iran moet zijn voorraad 'near 20% uranium' neutraliseren.
Dit laat ruimte voor hoe en waar en voor wat 'neutraliseren’ precies is. In elk geval moet Iran zijn uranium degraderen tot lager verrijkt uranium en het ongeschikt maken voor 'her-verrijking' (20%-uranium is vrij snel in wapensplijtstof is om te zetten).
- De VS leggen geen nucleair gerelateerde sancties op.
Dit is een loophole: de VS en anderen kunnen altijd sancties blijven opleggen om een andere reden, zoals Syrië, terrorisme, mensenrechten en ‘militaire’ redenen. Het is de vraag of dit geen verzet in Teheran gaat geven.
- De VN-sancties blijven van kracht.
- Iran 'must address' alle voorgaande VN- resoluties, kan deze dus niet meer zonder meer illegaal blijven noemen.
De VS vinden dat hiermee ook de kwestie-Parchin is 'geadresseerd', wat dat ook moge betekenen. Parchin geldt als een verdachte locatie, omdat er misschien ontstekers voor een atoombom zijn getest.
Wat gebeurt er als Iran zich niet aan het akkoord houdt?
Dit scenario zet de kwestie op scherp, omdat de sancties dan niet alleen heringevoerd worden, maar tevens worden verscherpt. Ook de druk om tot militaire actie over te gaan wordt dan groter.
Wat gebeurt er als de anderen zich niet aan het akkoord houden?
Dat zou de grond onder de voeten van Rohani wegslaan en de hardliners in Iran wind in de zeilen geven. Een gevaarlijk scenario, want de breakout-situatie kan dan door Iran zonder moeite en al te veel tijdverlies worden bereikt. Ook dit scenario zou militaire actie dichterbij brengen dan ooit. Dat is de paradox van deze diplomatieke doorbraak: mocht zij mislukken, dan brengt dat een militair scenario ineens, dus niet geleidelijk, dichterbij.
Wat gebeurt er als het akkoord succesvol is?
Als het akkoord succesvol is, dan heeft men zes maanden tijd gewonnen en een goede basis om naar een comprehensive solution toe te werken. Dat zal in zoverre gemakkelijker gaan omdat het nu toegepaste recept, het tit-for-tat-principe, bewezen, beproefd en geslaagd is.
Heeft Rohani in honderd dagen meer bereikt dan Ahmadinejad in tien jaar?
We weten nu zeker, dat er al sinds maart in het geheim tussen de VS en Iran bilateraal vooroverleg is geweest. Deze termijn is opvallend, want het overleg is dus al gestart vóór de verkiezing van Rohani eind juni 2013. Maar het meeste resultaat is sinds de zomer bereikt.
Wat kun je vooralsnog op grote hoogte concluderen?
- Dat diplomatie niet dood is;
- Dat (althans deze) sancties (wel degelijk kunnen) werken;
- Dat Iran pijn leed en bereid was tot vertrouwenwekkende maatregelen vooraf. Althans: de jongste rapportage van het IAEA concludeert dat Iran de meest omstreden (bekende) activiteiten de laatste maanden al bijna had stilgelegd.
Wat is nu niet bereikt?
- Totale ontmanteling van het nucleaire programma van Iran;
- Verscheping van de voorraad 20%-uranium naar het buitenland;
- Toezegging van het Iran op het Additioneel Protocol (de scherpst denkbare inspecties door het IAEA, waartoe veel landen vrijwillig bereid zijn);
- Instemming van Israël, Saoedi-Arabië. Alle buurlanden van Iran zijn wantrouwig.
Historische vergissing of historisch akkoord?
Te beweren dat Iran nu alleen maar heeft moeten beloven een half jaar langer over de atoombom te doen in ruil voor zeven miljard dollar aan sanctieverlichting is een cynische versimpeling. Er is meer bereikt dan het stilzetten van de klok.
Dat de voorraad 20%-uranium geneutraliseerd wordt, is een roll back, geen status quo. Het toelaten van dagelijkse inspecties in Natanz en Fordo is een belangrijke stap in de richting van het Additioneel Protocol, zij het dat die mijlpaal nog aan de horizon ligt.
De verdienste van het akkoord is, dat het een test is waarvoor Iran het zich moeilijk kan permitteren te falen. Het gebruikelijke modder gooien naar elkaar kan na dit akkoord niet meer, als men te goeder trouw is. De inspecteurs zullen de komende maanden waarschijnlijk veel meer te weten komen over de aard van het Iraanse programma. Het diplomatieke kanaal is open, de prijs van weer sluiten is hoog.
Het diplomatieke kanaal is open, de prijs van weer sluiten is hoog
Als stok achter de deur geldt dat tal van sancties gehandhaafd blijven. De afgesproken beperking betreft alleen de 'nuclear related' sancties. Het zou fnuikend voor het proces zijn als de verlichting van de sancties onmiddellijk zou worden gecompenseerd door niet-nucleaire sancties te verscherpen.
Het akkoord verdient het voordeel van de twijfel en verdient het etiket 'historisch' door de kansen die het biedt op een 'comprehensive' oplossing. Die kansen waren er een half jaar geleden niet.
