De taliban hebben behalve de tijd nu ook de horloges

Voor Afghanistan is 2014 een cruciaal jaar. Er zijn presidentsverkiezingen en de meeste internationale troepen zullen het land verlaten.

Clingendael-onderzoeker Jorrit Kamminga bezocht Afghanistan onlangs voor de twintigste keer sinds 2005, ditmaal op uitnodiging van de Navo. Hij sprak er onder andere met hoge functionarissen van de Navo, de EU, de Afghaanse regering en met lokale media.

Veel Afghanen maken zich grote zorgen over de toekomst. Wat trof u deze keer aan, een nerveus land?

'De meeste nervositeit zag ik bij de Afghaanse media. Veel jonge, slimme mensen die voor de media werken, maken zich grote zorgen over de persvrijheid. Die staat de laatste jaren, vooral op het platteland, onder druk van allerlei machthebbers en krijgsheren, hoewel er geen sprake is van structureel geweld tegen journalisten.

'Goed is dat de media de vrijheid hebben om dat aan de kaak te stellen, maar je ziet wel zelfcensuur en de vraag is of ze sterk genoeg zijn om de persvrijheid te verdedigen. Verder zijn veel Tadzjieken erg zenuwachtig. Zij hebben gevochten tegen de Russen en de taliban, die de meeste steun hebben onder de Pashtoenbevolking, en zij vrezen echt dat er weer een burgeroorlog komt zodra de internationale troepen weg zijn.'

Is die angst reëel?

'Ik denk het niet. Door wat ik nu gezien heb, verwacht ik dat er na de verkiezingen op het hoogste niveau een politiek stabiele situatie gaat ontstaan. Ik verwacht geen breuk met het verleden.

'Het zijn nog steeds vooral oud-ministers van president Karzai en voormalige krijgsheren die kandidaat staan, en er zullen ook wel deals worden gesloten. Door dat proces denk ik dat een vrij stabiele kandidaat gaat winnen.

'Zij allen hebben één ding gemeen; ze weten dat, als er geen politieke stabiliteit komt, het Westen stopt met het steken van geld in Afghanistan. En als de financiering van leger en politie stopt dan weten zij ook dat alles in elkaar stort.'

Die presidentsverkiezingen zijn volgend jaar april. De vorige in 2009 werden ontsierd door ernstige fraude. Hoe zal dat nu gaan?

'Die verwachting is er ook nu, de verkiezingen zullen niet eerlijk en open zijn. Maar dat zal niet zoveel uitmaken, al vinden we dat vanuit de westerse optiek bezien natuurlijk niet erg prettig. Het is voor het Westen cruciaal dat er iets van een stabiele uitkomst is die door de belangrijkste groepen Afghanen ongeveer geaccepteerd wordt.

'Het ernstigste probleem dat zou kunnen optreden is dat er een belangrijke kandidaat wordt vermoord of dat er in een groot deel van het land niet gestemd kan worden door onveiligheid. Het organiseren van de verkiezingen is trouwens een door de Afghanen zelf geleid proces waar ze nu al heel druk mee bezig zijn, wat op zich al een vooruitgang is.'

President Karzai trekt nog steeds aan de touwtjes en irriteert de internationale gemeenschap vaak met zijn grillen. Hij kan niet meer herkozen worden. Enig idee wat hij gaat doen?

'Karzai is nu duidelijk bezig met zijn toekomst en zijn nalatenschap. Hij wil bekend staan als de president die Afghanistan als soevereine staat heeft gevestigd. Hij is nog heel machtig maar veel mensen zijn hem helemaal zat.

'Mogelijk zal Karzai proberen om achter de schermen een belangrijke politieke rol te blijven spelen. Veel Afghanen zullen dat als negatief zien omdat het tijdperk-Karzai dan nóg niet voorbij is. Overigens worden de verkiezingen van 2019 of 2024 veel belangrijker omdat dan de jongere generaties een stempel kunnen drukken op de Afghaanse politiek en de generatie van die oude krijgsheren eindelijk weg is.'

Er wordt al jaren gesproken over vredesonderhandelingen met de taliban. Die leken er deze zomer ook te komen met de opening van een talibankantoor in Katar, maar daar ontstond ruzie over. Zijn ze nu helemaal van de baan?

'Waarschijnlijk wel. Van de Afghaanse talibangroepen verwacht ik dat ze gewoon afwachten. Het klassieke gezegde was altijd dat het Westen de horloges had, maar de taliban de tijd. Nu wordt zelfs gezegd dat de taliban de horloges én de tijd hebben.

'De taliban hebben de middelen, het geld, de steun, en straks alle vrijheid om tegen het Afghaanse leger te vechten. Waarom zouden zij nu aan tafel gaan zitten met het Westen of wie dan ook? Ze kunnen op hun gemak afwachten welke president er komt, hoe deze wordt ontvangen door de verliezende kandidaten en minderheden in Afghanistan en dan besluiten of ze toch een kans hebben op toenadering of bijvoorbeeld een positie in een nieuwe regering.'

De Navo heeft de afgelopen jaren sterk ingezet op het trainen van het Afghaanse leger en politie. Dat is goed gelukt horen we steeds. Is dat een propaganda-praatje of klopt het?

'De training verschuift van kwantiteit naar kwaliteit. Er zijn nu 354.000 manschappen, leger en politie, en je ziet dat het Afghaanse leger steeds beter en sterker wordt. Ze coördineren nu grootschalige operaties en hebben zelfs commando-eenheden en een bescheiden luchtmacht.

'De training gaat heel goed. Ik heb dat in het zuiden met eigen ogen gezien, dat is geen propagandapraatje. De taliban hebben dit vechtseizoen veel aanvallen uitgevoerd op het Afghaanse leger, maar niet één strategische overwinning behaald. Dus het Afghaanse leger heeft de eerste grote test doorstaan.

'De taliban zullen zeker doorgaan met het land verstoren, om iedereen het idee te geven dat het instabiel is. Ze voelen zich aan de winnende hand, maar dat komt omdat ze nog geen echte nederlaag hebben geleden.'

Ziet u voor Nederland nog een rol weggelegd in Afghanistan?

'Waar heel veel behoefte aan is, is aan training op de veiligheidsministeries, Defensie en Binnenlandse Zaken, en training aan de top van leger en politie. Leiderschap en logistieke processen zijn belangrijk. Dit soort processen zou het verschil kunnen maken de komende tijd. Na deze reis zal ik ook een rapport sturen aan Nederlandse politici, want dat is precies een niet-gevechtstaak die Nederland met zijn ervaring heel goed zou kunnen doen.

'Het belangrijkste is nu eerst dat Karzai een Bilateraal Veiligheidsakkoord (BSA) tekent met de VS, dat regelt hoeveel Amerikaanse militairen na 2014 in Afghanistan mogen blijven en onder welke voorwaarden. Daarna zal de Navo een akkoord met Karzai sluiten over een nieuwe vervolgmissie die alleen gericht is op trainen. Zo'n missie moet zo groot mogelijk zijn omdat je ziet dat trainen zin heeft.'