Terwijl de wereld overspoeld wordt met nieuws over de Krim en het komende referendum over aansluiting bij de Russische Federatie, wil men wel eens vergeten dat de situatie in die regio niet zonder precedent is. Kijk naar Georgië of Moldavië. Ook daar worden we geconfronteerd met ernstige vormen van separatisme, politiek én militair ondersteund door Moskou. Het Westen heeft de ‘onafhankelijkheid’ van de in Georgië liggende enclaves Abchazië en Zuid-Ossetië natuurlijk nooit erkend en de Russische inmenging afgewezen. Er zijn evenwel meer voorbeelden - paralellen zo men wil – dichter bij huis. Sommigen noemen de splitsing van Tsjecho-Slowakije in de negentiger jaren van de vorige eeuw. Maar dat gebeurde op een vreedzame manier in onderlinge overeenstemming zonder bemoeienis van buitenstaanders. Deze vergelijking gaat dus mank.
Kosovo
Interessanter is het geval Kosovo. Ik was er de afgelopen week en het viel me op dat de situatie op de Krim daar een hot topic is. Er zijn op het eerste gezicht overeenkomsten tussen Kosovo, dat zichzelf in 2008 onafhankelijk verklaarde –(en zich aldus middels een eenzijdige daad afscheidde van Servië) en de Krim. Zeker in de ogen van veel Russen. Die actie schiep een gecompliceerde situatie voor de in Kosovo wonende Serviërs. De regering in Belgrado, daarbij gesteund door Rusland, protesteerde heftig maar was onmachtig het tij te keren vanwege de aanwezigheid van een NAVO troepenmacht in Kosovo.
Verbeteringen
Nog steeds accepteert Servië niet dat de Kosovaren zich hebben afgescheiden. Er wordt inmiddels wel samengewerkt met de autoriteiten in Pristina in het kader van een door de EU afgedwongen dialoog – in ruil waarvoor Belgrado onderhandelingen over EU lidmaatschap kreeg aangeboden en Kosovo een samenwerkingsverdrag. Ofschoon de dialoog beoogt de relaties te normaliseren en de Servische delen van Kosovo beter te integreren, verloopt de implementatie van de afspraken moeizaam. Ik merkte on the ground – in Noord Kosovo – maar weinig van echte verbeteringen. De economische situatie blijft belabberd en wetteloosheid heerst nog steeds.
Veel Serviërs voelen zich verraden door Belgrado en verwachten dat Servië op termijn Kosovo zal erkennen, daarmee een eventuele aansluiting van Noord Kosovo bij het moederland definitief opgevend. Vijftien jaar lang is hen iets anders voorgehouden. In Belgrado wordt dit ontkend. De overeenkomst met Kosovo is status neutraal, beweert men. De Servische grondwet verbiedt de regering immers de voormalige provincie op te geven en de officiële lijn is min of meer dat zo autonoom mogelijk Kosovo gere-integreerd moet worden. Een wensdroom natuurlijk. Maar formeel handhaaft Belgrado de claim dat Kosovo deel is van de staat Servië.
Erkenning
Russische commentatoren wijzen er op dat de Amerikanen en de meeste EU landen door na 2008 Kosovo te erkennen - net als de Russen nu in het geval van de Krim dreigen te doen - een illegale afscheiding hebben gelegitimeerd. Die erkenning werd vooral gemotiveerd door de overweging dat men van de Kosovaren niet kon vragen – na alles wat er ten tijde van Milosevic gebeurd was – om nog langer het formele gezag van de Belgrado te accepteren. Ja, zullen de Russen zeggen, dat geldt nu ook voor de Russische meerderheid die op de Krim woont en bedreigd wordt door de nieuwe regering in Kiev.
Waar Moskou in 2008 tegen was (en Rusland heeft Kosovo nog steeds niet erkend), mag daarom nu blijkbaar in Oekraïne wel: afscheiden. Gelukkig zijn er Russische militairen op de Krim die daarbij kunnen helpen. Net als het geval was bij Kosovo wordt hier aan het recht van de meerderheid op zelfbeschikking voorrang gegeven boven de territoriale integriteit van het land in kwestie. De kwetsbaarheid van een dergelijke opstelling was de reden dat tot op heden vijf EU landen Kosovo nog niet erkend hebben uit angst voor separatisme van eigen bodem.
Krim
Kosovo en de Krim is natuurlijk appels en peren vergelijken. De ‘klachten’ van de Russische inwoners van de Krim staan in geen verhouding tot wat de Kosovaren is overkomen. Hen werd bovendien door Belgrado het recht ontzegd dat wel aan andere delen van het voormalige Joegoslavië was gegund - om zich zelfstandig te verklaren. Maar het aloude dilemma van zelfbeschikking versus territoriale integriteit laat ruimte voor uiteenlopende politieke interpretaties.
Een ander belangrijk verschil tussen Kosovo en de Krim is de wens van de Krim bewoners om hun gebied aan te sluiten bij Rusland. De Kosovaarse grondwet verbiedt expliciet dat het land zich verenigt met een andere staat zoals Albanië. Zo heeft men de internationale gemeenschap willen geruststellen dat het Kosovo niet zal meewerken aan het vormen van een Groter Albanië, dat dan ook een deel van Macedonië zou moeten omvatten. Dit standpunt wordt officieel gedeeld in Tirana. In Moskou doet men het tegenovergestelde door een wet voor te bereiden die het opnemen van de Krim mogelijk maakt.
Helemaal onomstreden is het verbod op een ‘Anschluss’ niet. Een van de grotere oppositie-partijen, Vetëvendosje, wil dat het betreffende artikel uit de grondwet geschrapt wordt. Maar dat maakt in het huidige politieke klimaat geen enkele kans. Dergelijke uitingen van nationalisme worden gezien als obstakels op weg naar het grote doel waarnaar Kosovo streeft: EU integratie. Helaas kunnen we dit op zich machtige middel niet inzetten in de Krim.
