Research

Trade and Globalisation

Op-ed

Vrede op aarde niet eenvoudig nu identiteitsconflicten woeden

05 Jan 2015 - 13:48
Source: Flickr / Leo Magman

Vrede op aarde is geen eenvoudige opgave nu vooral identiteitsconflicten woeden

Mensen van het welbehagen, roept op aarde vrede uit. De zin stamt uit een lied dat deze week in menige kerkdienst opklonk. Kerst is vooral een vredesfeest. Zozeer zelfs dat op die dag in 1914 soldaten de bittere strijd staakten en zich over de loopgraven heen met elkaar verbroederden. Vrede op aarde: een vrome wens in een 'schuldige wereld' of toch iets meer?

2014 was het jaar van herinneren. Honderd jaar begin van Wereldoorlog I. Vijfenzeventig jaar begin van Wereldoorlog II. Vijfentwintig jaar val van de Berlijnse Muur, die het einde van de Koude Oorlog inluidde. Hebben we er iets of niets van geleerd? Zeker wel. Vrede is sinds de rampzalige ‘Grote Oorlog’ een internationaal-politieke doelstelling. Voor die tijd was het op zijn best de uitkomst van de machtsbalans tussen grote mogendheden. Op zijn slechtst geloofde niemand aan de mogelijkheid van vrede. Zelfs Immanuel Kant, de schrijver van Zum ewigen Frieden (1795), zag vrede als iets dat bewust bewerkstelligd moest worden, tegen de natuurlijke menselijke toestand in. Anders dan pessimistischere voorgangers als Thomas Hobbes, meende Kant wel dat vrede geen onmogelijke opdracht was.

1919 zag de oprichting van de eerste wereldorganisatie die de vrede uitdrukkelijk nastreefde: de Volkenbond. Vaak herinnerd als een volledige mislukking. Inderdaad, de Tweede Wereldoorlog heeft hij niet kunnen verhinderen, een oorlog zo mogelijk nog verwoestender en misdadiger dan de Eerste. Sinds 1945 is het streven naar vrede krachtiger voortgezet: de Verenigde Naties. Ook deze organisatie worstelt met het fundamentele probleem dat internationale samenwerking een zaak is van soevereine staten die baas in eigen huis willen zijn. Maar de Veiligheidsraad heeft een aantal mogelijkheden om vrede aan strijdende partijen op te leggen. Ook bij schending van mensenrechten bestaat enige ruimte voor internationaal optreden.

De grote mogendheden kunnen echter acties tegen zichzelf en ook andere die hun niet bevallen tegenhouden. Vooral tijdens het Oost-West conflict leverde dit geblokkeerde situaties op. Tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie brak — mede dankzij kernwapens — weliswaar geen oorlog uit. Maar in de Derde Wereld werden toen veel oorlogen uitgevochten waartegen de VN niets kon uitrichten.

In de schaduw van de Koude Oorlog kon de Europese integratie veel verder gaan in het bewerkstelligen van vrede tussen voormalige vijanden. Maar daarvoor is wel de instemming van de nog steeds soevereine lidstaten nodig. Instrumenten als de gemeenschappelijke markt en de later ingevoerde euro zijn bedoeld om de Europese landen economisch naar elkaar toe te laten groeien en daarmee de vrede tussen hen te bestendigen. Bijzondere zorg om Duitsland speelde daarbij lang een belangrijke rol. Hoewel zeker de eurocrisis de spanning binnen de EU heeft opgevoerd, lijkt de Europese integratie toch oorlog tussen de lidstaten uitgebannen te hebben.

Daarmee is geenszins de wereldvrede verzekerd. Het aantal conflicten neemt — na enige 'gevechtspauze' sinds de jaren negentig — weer toe. Maar het zijn vaak oorlogen binnen landen, tussen groepen die om de macht strijden. Internationaal ingrijpen heeft deze wrede conflicten soms tot staan weten te brengen, maar niet steeds tot een goed einde: Irak, Libië en Kongo. Gewapende conflicten tussen staten doen zich steeds minder voor. In dat opzicht lijkt het systeem van internationale organisatie en samenwerking te functioneren. Tegenwoordig houden conflicten eerder verband met een religieus of nationalistisch gedefinieerde groepsidentiteit.