Een echte terrorist schrik je niet gemakkelijk af

Het zal een Pavlov-reactie zijn. Na iedere grote aanslag, wordt er geroepen om meer en steviger beleid tegen terrorisme. Hard ingrijpen zou, zo wordt verondersteld, de potentiële terroristen  afschrikken en ontmoedigt hen om af te reizen naar IS-strijdgebieden. In ons land wordt ook beweerd dat het strafrechtelijk vervolgen van haatzaaiers, Syriëgangers of terugkeerders van de IS-slagvelden afschrikwekkend zou werken. De laatste groep zou tot ongewenst persoon bestempeld kunnen worden of het Nederlanderschap worden ontzegd.

Maar werkt deze methode van afschrikking wel?

Uit een binnenkort te verschijnen studie van Instituut Clingendael blijkt dat sommige vormen van afschrikking radicalisering en dus terrorisme juist in de kaart spelen. Een methode van afschrikking die bijvoorbeeld door Israël wordt gepropageerd, en zich richt op vergelding tegen de families of de gemeenschappen waar de terroristen uit voortkomen, werkt niet. Bedoeling van Israël is om de inzet van de tegenmaatregelen excessief en disproportioneel te laten lijken om de hard core terroristen te overtuigen dat de kosten/baten analyse verkeerd uitpakt. Maar het resultaat is dat men zich veelal extra gaat verenigen tegen de gezamenlijke vijand. Per saldo betekent dat dus meer radicalisering.

Extremistische jihadistische strijders maken verder, anders dan staten, geen rationele afweging tussen de offers en de te verwachten resultaten van hun strijd. Dat maakt hen op voorhand weinig  bevattelijk voor afschrikking. Zij zijn zelfs misschien wel eerder bereid te sterven dan een willekeurig andere terrorist. Hen wacht immers na de dood het paradijs, zo is hun geloofsovertuiging.

Toch, maatregelen ter afschrikking zijn niet op voorhand kansloos. Afschrikkingsmaatregelen kunnen verschillende vormen aannemen. Wanneer deze een juiste vorm hebben, op het juiste moment worden ingezet, en tegen de juiste doelgroep zijn gericht is effect te verwachten. Hoe werkt het?

Terroristen -of ze nu alleen of namens een organisatie opereren- zijn uit op maximaal effect van hun aanslag. Dat effect uit zich in de fysieke schade - slachtoffers, destructie van gebouwen, infrastructuur, economische schade, en het creëren van angst en sociale onrust in een maatschappij. Het risico op een terroristisch aanslag wordt door de overheid ‘berekend’ als de kans dat een aanslag gebeurt maal de schade die zo’n aanslag kan berokkenen. Zo’n benadering biedt aanknopingspunten voor ‘afschrikking’ door maatregelen te nemen die de waarden van de elementen uit deze rekensom kunnen verminderen. Zo zal het ontregelen van de logistiek achter terroristische organisaties en de invoer van verhoogde veiligheidsmaatregelen als afschrikking kunnen werken omdat hiermee de kans dat een aanslag slaagt afneemt, en dit potentiele terroristen kan ontmoedigen.

Daarnaast is het ook mogelijk terroristen of terroristen in spe te overtuigen van andere manieren om hun politieke doelen te bereiken. Hierbij gaat het om maatregelen die op strategisch niveau de politieke/religieuze doelstellingen van terroristen ontkrachten. Hiervan is sprake wanneer de gewelddadige extremisten van alternatieve democratische methodes worden overtuigd om hun ideeën aan de man te brengen, maar ook wanneer de illegitieme en illegale aspecten van hun ideeën en werkwijzen worden benadrukt door ‘counternarratives’.

Hoewel deze methode kan werken, is er slechts in beperkte gevallen sprake van. Wie het heeft over strenger straffen of de mond vol heeft over afschrikking, moet dus beter weten. Natuurlijk, wie een strafbaar feit pleegt, dient vervolgd te worden. Maar beleidsmakers, rechters of experts die beweren dat strenger straffen bijdraagt aan afschrikking, dragen dus niet serieus bij aan een serieuze oplossing van het gevaar dat ons bedreigt. Zij kunnen op dit punt beter het zwijgen toedoen, tenzij ze voor eigen bühne prediken.