EU Forum

Na de Brexit: wat nu met de EU?

15 Sep 2016 - 11:45
Source: Pixabay

In de zomer van 2016 kreeg de Europese Unie er een crisis bij zonder een enkel scenario over wat er vervolgens moest gebeuren. Nog altijd is het onduidelijk wat “Brexit means Brexit” nu echt betekent. In dit Dossier analyseren acht auteurs de gevolgen van het Britse referendum voor de staat van de EU.

Is Brexit de ondergang van de EU? Integendeel, schrijft Hendrik Vos in het openingsartikel. Brexit stelt de dingen scherp, aldus de hoogleraar aan de Universiteit Gent. “Ze laat zien hoe weinig marge er is om nog als land apart te opereren en hoe onontkoombaar diepe samenwerking is.”

Kiezers zullen zich niet voor de gek laten houden door uiteindelijk nietszeggende slogans zoals ‘big on big things, small on small things’, meent Luuk van Middelaar in zijn artikel waarin hij zeven stellingen over de Brexit opvoert. Volgens de hoogleraar aan het Europa Instituut van de Universiteit Leiden is een beter hulpmiddel voor het bepalen van een politiek antwoord het onderscheid “vrijheid versus bescherming”. “Dat legt de werkelijke dilemma’s bloot en dwingt daarmee eerlijke taal af, een openhartigheid die broodnodig is.”

Emeritus hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Couwenberg levert “het meest progressieve antwoord op Brexit”, met een pleidooi voor het voltooien van het Europese project via meerdere integratiesnelheden als strekking. “De kans om dat project te voltooien nu Britse tegenwerking wegvalt, is daardoor juist groter geworden. Die historische kans mogen we als Europeanen toch niet missen.”

Hoofdredacteur van de Internationale Spectator Jan Rood schrijft daarentegen dat er geen fundament is voor een diepgaande hervorming van de Europese Unie. De huidige crisis laat volgens de Clingendael-onderzoeker zien dat de tegenstellingen tussen en binnen lidstaten over het integratieproject te diep zijn. “De Unie heeft bijgevolg alleen toekomst als (…) de verschillen tussen (groepen van) lidstaten als uitgangspunt worden genomen. Maar ook dan blijft de toekomst ongewis.”

Het toekomstige verloop van de daadwerkelijke Brexit is eveneens onduidelijk. Hoe vorm te geven aan Brexit? Rem Korteweg van het Centre for European Reform in Londen blikt vooruit op de complexe en langdurige scheidingsprocedure.

Volgens politicoloog en promovenda aan de Vrije Universiteit Amsterdam Trineke Palm verdwijnt met het vertrek van het Verenigd Koninkrijk een cruciale factor voor de versterking van de EU als militaire macht, maar ook een speler die op deze ontwikkeling vaak een rem wist te zetten. Met een Brexit worden de kansen groter voor een meer Europees, maar minder militair, Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid.

Ondertussen waart er volgens velen een referendumspook door Europa. Houdt dit toenemend aantal referenda de EU gegijzeld? Het koortsachtig vermijden of verbieden van referenda vijzelt het draagvlak voor de EU niet op, schrijft promovendus EU-referenda aan de Universiteit Twente Joost van den Akker. Wat dan wel? “Het Europa à la carte: wat het volk niet lust, dat eet het niet.”

Tot slot breekt bedrijfsjurist Frederik Hensen in een Engelstalige bijdrage een lans voor een ‘bilateral reconstruction of Europe’. “European leaders (…) should abandon the idea of Europe as a group or various groups of countries that jointly agree on proposals to create more Europe, but in turn conceive Europe as a collection of national states that share a common interest to strike deals between them in domains of their choice.”

Om in de Engelse taal te blijven, is het aardig om de door Hendrik Vos aangehaalde quote van Winston Churchill uit 1942 te gebruiken: "This is not the end. It’s not even the beginning of the end. But it is, perhaps, the end of the beginning." Aan u na lezing van dit Dossier het oordeel of we daadwerkelijk te maken hebben met het begin van het einde of het einde van het begin. Of zoals Jan Rood de toekomst van de EU-27 samenvat: meer, minder, anders.