EU Forum

De economische beleidsagenda van de nieuwe Franse President

21 Apr 2017 - 14:44
Source: Wikimedia Commons

Noodzakelijke hervormingen voor een sterk Frankrijk in Europa?

In de huidige Franse verkiezingen zijn met name de economie en de Europese Unie de grote thema’s van debat. De economie van Frankrijk loopt, in vergelijking met haar Europese partners, niet goed. De werkloosheid schommelt al jaren rond de 10% en de Franse regering lijkt, tot nu toe, essentiële hervormingen en bezuinigingen niet uit te voeren: tot grote frustratie van Europa. De positie van Frankrijk aan de Europese onderhandelingstafel is hiermee de afgelopen jaren sterk verzwakt. Frankrijk als sterke pilaar in Europa (samen met Duitsland) probeert dikwijls zijn agenda voor een socialer Europa door te drukken, maar tot nu toe met weinig succes. Daarbovenop is de Franse kiezer pessimistisch over de toekomst met een historisch laag vertrouwen in de politiek. De Fransen zijn driftig op zoek naar een élément déclencheur (een trigger) om Frankrijk, en de EU, weer voor de Fransen te laten werken.

Traditioneel gezien presenteren Franse presidentskandidaten dan ook grootschalige hervormingsprogramma’s met bombastische retoriek over hoe Frankrijk, en de EU, anders moet. Chirac zou in 1995 en 2002 de belastingen verlagen en de sociale verdeling tegengaan, Sarkozy zou in 2007 de arbeidsmarkt hervormen en Hollande legde zichzelf in 2012 60 verplichtingen op, waaronder een sluitende begroting aan het einde van zijn mandaat en extra investeringen onder flexibelere Europese begrotingsregels. Deze grootschalige initiatieven zijn niet of slechts deels doorgevoerd (o.a. door grote maatschappelijke weerstand) waardoor een aantal structurele problemen in de Franse economie zijn aangebleven. Het befaamde, genereuze Franse sociale model blijft een heikel punt van discussie waar ook de huidige kandidaten zich niet aan willen branden door het niet of slechts mondjesmaat te willen hervormen.

Toch lijken bezuinigingen en hervormingen (weer) onvermijdelijk. Via een jaarlijkse cyclus van economische beleidscoördinatie (het Europees Semester) voert de Europese Unie al jaren druk uit op Frankrijk om een aantal belangrijke hervormingen door te voeren en de overheidsfinanciën op orde te brengen. Welke huidige presidentskandidaat lijkt deze Europese aanbevelingen serieus te nemen? Of, met andere woorden, welke presidentskandidaat heeft een programma dat het meest overeenkomt met de wensen van ‘Europa’?

Als het aan de Raad van de Europese Unie zou liggen, zijn dit de vijf prioriteiten van de nieuwe Franse regering:

  1. Bezuinigingen. Overheidsuitgaven beperken en budgettaire meevallers gebruiken om de overheidsfinanciën op orde te krijgen.
  2.  Het belastingstelsel versimpelen door het schrappen van een aantal kleine belastingen en de belastingdruk verschuiven van ondernemingen naar consumenten.
  3. Concurrentiekracht versterken door (minimum)loonstijgingen te beperken en het verschil tussen vaste en tijdelijke contracten te verkleinen.
  4. Onderwijs hervormen door beroepsopleidingen beter te laten aansluiten bij de arbeidsmarkt.
  5. De werkloosheidsuitkeringsregeling aanpassen (versoberen) om tekorten in het huidige systeem tegen te gaan en terugkeer naar werk te stimuleren.

De aanbevelingen van de Europese Unie liggen in lijn met de meer marktgeoriënteerde kandidaten. François Fillon bezuinigt het meest: €100 mrd over 5 jaar. Ook Macron bezuinigt stevig en wil de rol van de staat in de Franse economie van 57% naar 52% terugbrengen (het Europese gemiddelde is 48,5%). Andere kandidaten, zoals Le Pen en Mélenchon, keren zich tegen de Europese regels en aanbevelingen. Le Pen wil juist bezuinigen op de EU en immigratie. Mélenchon wil de Europese begrotingsregels aanpassen en extra investeren in o.a. duurzame energie. Daarbij trekken Le Pen en Mélenchon de noodzaak van EU-lidmaatschap sterk in twijfel: volgens hen hebben de lage arbeidskosten in omringende en Oost-Europese landen vooral negatieve effecten op de welvaart van de Franse en Europese burgers. Een Franse president die echter een aantal van bovenstaande (pijnlijke) hervormingen adresseert, en in de EU wil blijven, zou de positie van Frankrijk in de EU sterk verstevigen. De uitspraak van Commissie President Juncker bij Franse overtreding van de begrotingsregels, “because it’s France”, krijgt een hele andere betekenis op het moment dat de Franse economie goed functioneert en ze haar ideeën over de toekomst van de Eurozone voorlegt bij haar Europese partners. Een Frankrijk dat achterblijft in concurrentiekracht zal het daarentegen moeilijk krijgen de koers van de EU mede te bepalen.

Maar, zoals in voorgaande presidentschappen tonen beloften en inhoud maar een deel van het verhaal. De uitslag van de assemblée nationale in juni zijn namelijk cruciaal bij het bepalen van de strategie over de uitvoering van de diverse en ambitieuze plannen. Zelfs als de presidentskandidaat een stabiele meerderheid in het parlement weet te bemachtigen, dan zullen parlementsleden, vakbonden, invloedrijke lobbies en de publieke perceptie nog steeds essentieel blijven voor het succes van de presidentschap. Hoe zou één van de presidentskandidaten de (noodzakelijke) hervormingen kunnen doorvoeren en niet genoodzaakt zijn om, zoals hun voorgangers, een volte-face te maken?

Eén van de gemeenschappelijke noemers van de huidige vier populairste kandidaten[1] is dat ze allen een anti-systeem campagne voeren. François Fillon, voormalig premier van Frankrijk, is naar eigen zeggen slachtoffer van een complot van de media. Emmanuel Macron en Jean-Luc Mélenchon richtten hun eigen beweging op als sterk alternatief voor de partijen die jarenlang de politiek in Frankrijk domineerden en daardoor, volgens hen, contact met  de samenleving hebben verloren. En Le Pen keert zich sterk af tegen de internationale orde en de EU waarvan Frankrijk zich moet losmaken. Eenmaal aan de macht is de strategie van de verschillende kandidaten bepalend voor het succes van hun plannen. Dit kan bijvoorbeeld door het politieke systeem open te breken (vnl. Mélenchon); het volk te raadplegen door via referenda belangrijke beslissingen af te dwingen, zoals een referendum over uittreden van de EU (vnl. Le Pen); een dialoog aan te gaan met partners in de samenleving met oog op op compromissen en consensus (vnl. Macron); of, geïnspireerd door Thatcher, de vakbonden breken (vnl. Fillon).

De Franse verkiezingen, spannender dan ooit, hangen dan zeker ook nauw samen met de (geprojecteerde) daadkracht van de nieuwe president. Is hij/zij in staat coalities te vormen in binnenland en in Europa? Worden moeilijke besluiten genomen en krijgt de nieuwe president daar de Franse samenleving in mee? Het standpunt van ‘Europa’ zou bij deze verkiezingen duidelijk zijn: economisch hervormen is noodzakelijk en het niet naleven van de regels betekent minder invloed in het hervormen van het Europese project. De wisselwerking tussen de wens het sociale model te handhaven, de huidige Franse economische situatie, en haar plannen voor de EU zal ongeacht de verkiezingsuitslag de nodige spanningen tijdens het quinquennat (presidentschap) opleveren.


[1] Peiling van 21 april 2017: Emmanuel Macron (24%); Marine Le Pen (21,5%); François Fillon (20%) en Jean-Luc Mélenchon (19,5%).