EU Forum

Le Premier Tour: Een verdeeld Frankrijk kiest

26 Apr 2017 - 17:08
Source: Wikimedia Commons

Op zondag 23 april vond de spannende eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen plaats, waarbij Emmanuel Macron met 24% als winnaar uit de bus kwam, gevolgd door Marine Le Pen met 21,3%. Op 7 mei zullen zij als de twee overgebleven kandidaten tegenover elkaar staan tijdens de tweede ronde. De winst van Macron heeft tot grote opluchting geleid in Brussel en in de diverse EU-hoofdsteden.

De vrees dat na de Brexit ook Frankrijk zich los zou willen maken van de Unie is met de verwachting dat Macron tijdens de tweede ronde als Franse president zal worden gekozen, sterk afgenomen. Emmanuel Macron heeft zich immers tijdens de campagne in tegenstelling tot Marine Le Pen als een overtuigd pro-Europeaan laten kennen. Sommigen voorzien reeds een nieuwe lente voor de Europese Unie nu in hun ogen het rijzend tij van het populisme met de winst van Macron een zware slag is toegebracht. Maar is de tweede ronde een gelopen race? Staan alle signalen daadwerkelijk op winst voor Macron? Wat zijn de risico’s? Kortom, hoe worden de verkiezingen in Frankrijk beleefd, en wat zijn de verwachtingen voor de beslissende tweede ronde?
 
De uitslag van de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen, 2017 en 2012

Kandidaten
 

2017

2012

Macron, En Marche!

24 %

-

Le Pen, Front National

21,3 %

17,9 %

Fillon, Les Républicains

20 %

27,2 %

Mélenchon, La France insoumise

19,6 %

11,1 %

Hamon, Parti Socialiste

6,4 %

28,6 %


Opkomst: 2017: 77,8%; 2012: 79,5%

Bron: Ministère de l’Interieur

De eerste reacties
Vrijwel direct na de uitslag riepen verliezers Hâmon en Fillon het Franse volk op om in de tweede ronde op Macron te stemmen. Ook zittend president Hollande heeft bekendgemaakt dat hij op Macron zal stemmen in de tweede ronde, aangezien deze in zijn ogen ‘de waarden verdedigt die het Franse volk kunnen verenigen’. Hij heeft zijn ministers opgeroepen hetzelfde te doen. Mélenchon daarentegen, die een ongekend hoge score behaalde maar er de tweede ronde niet mee wist te bereiken, liet zich niet uit over de tweede ronde. Zijn keuze om zich niet uit te spreken tegen Front National is hem zowel intern als extern op kritiek komen te staan. Tot slot heeft Fillon kort na de eerste ronde in een persconferentie bekendgemaakt dat hij zal stoppen als partijleider voor Les Républicains; dit in reactie op zijn verkiezingsnederlaag.

Een veelgenoemde portrettering van de verkiezingen is dat deze een afstraffing van het establishment was; zowel op links als rechts zijn de traditionele partijen weggevaagd c.q. niet in staat geweest de tweede ronde te halen. Daarbij was de uitslag vooral dramatisch voor de partij van president Hollande: de socialisten; een ontwikkeling die binnen een bredere trend op Europees niveau past. Ook op rechts heerst momenteel grote verdeeldheid na de teleurstellende uitslag, zo melden verschillende Franse media. De traditionele partijen zullen hun les moeten trekken uit het feit dat ruim 40 procent van het Franse volk koos voor een anti-establishment, outsider kandidaat.

In de Franse media
Franse kranten zoals Le Figaro, Le Monde en Le Parisien zijn relatief enthousiast over de uitslag van de eerste ronde (zo spreekt Le Parisien van ‘La Sensation Macron’) maar blijven tegelijkertijd ook voorzichtig en waarschuwen dat het, ondanks de peilingen, nog geen gelopen race is. Le Parisien schrijft dat ‘15 dagen een lange tijd is’ waarin nog veel kan veranderen. Scenario’s waarin Le Pen in de tweede ronde tot president wordt verkozen worden door verschillende media uiteengezet, waarbij vooral de volgende factoren genoemd worden:

  1. De keuze tussen de twee extremen kan zorgen voor een hoog aantal niet-stemmers; zo zijn bijvoorbeeld relatief veel Mélenchon stemmers er nog niet over uit of ze uiteindelijk op Macron zullen stemmen, die zij als deel van het politieke establishment zien. Dit heeft deels te maken met Macron’s imago. Zijn vorige functie als economie minister onder Hollande en zijn carrière als zakenbankier bij de bank Rothschild maken hem weinig populair bij de Franse socialisten. De vraag is dus of genoeg socialisten met dichtgeknepen neus op Macron zullen stemmen, of dat zij er uiteindelijk toch voor kiezen om thuis te blijven.  Le Pen daarentegen is zekerder van de stem van haar kiezers, en een lagere opkomst zou dus een positief effect voor haar teweeg kunnen brengen.
  2. Ook wijzen verschillende media op de rol van Russische hackers, en de mogelijkheid dat zij Macron in diskrediet zullen weten te brengen door ‘schandaalgevoelige’ informatie over hem te lekken. Macron’s campagneteam heeft dergelijke pogingen van Russische hackers bevestigd. Een potentieel schandaal zou Macron’s imago kunnen beschadigen en hem stemmen kunnen kosten.
  3. Tot slot wordt de impact van de recente terreur gebeurtenissen in Frankrijk ook genoemd als een factor die niet onderschat mag worden. Tijdens haar campagne deinsde Le Pen er niet voor terug om het Franse volk te verzekeren dat, indien zij aan de macht was geweest, de aanslagen van 2015 en 2016 niet zouden hebben plaatsgevonden. Hoewel verschillende media de impact van een potentiële aanslag op de peilingen relativeren, mag het effect van Frankrijks veiligheidscrisis niet vergeten worden. Het gevoel van onveiligheid en de mogelijkheid van een terreurdaad zijn aanwezig, evenals een kans voor Le Pen om hiervan te profiteren.

De media benadrukken vooral dat deze uitslag de diepe maatschappelijke en politieke verdeeldheid in Frankrijk laat zien: Macron behaalde met zijn programma van hervorming en modernisering  in het westen, zuidwesten en centrum van het Frankrijk (inclusief Parijs) een grote winst, terwijl Le Pen vooral goed scoorde in het noorden, oosten en zuidoosten van het land. Deze verdeeldheid is o.a. uit te leggen op basis van de landbouw en de industrie in het land; de kiezers in de meer rurale en industriële gebieden, die vaak omschreven worden als de verliezers van de globalisering, neigen meer naar Le Pen’s protectionistische en nationalistische programma.

Er worden ook referenties gemaakt naar 21 april 2002, de dag waarop in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen kandidaat Jacques Chirac tot ieders grote verrassing tegenover Jean-Marie Le Pen, Marine’s vader, kwam te staan. Ook toen kreeg de Parti Socaliste een enorme klap te verwerken; zittend premier Lionel Jospin ontving toen slechts 16,2% van de stemmen. Uiteindelijk behaalde Chirac 82% van de stemmen in de tweede ronde. Deze uitzonderlijk hoge score is te verklaren door het feit dat veel linkse kiezers zich genoodzaakt zagen om tijdens de tweede ronde op de rechtse Chirac te stemmen. De vraag is natuurlijk in hoeverre de huidige verkiezingen vergelijkbaar zijn met 2002, en of Macron in staat zal zijn om de linkse (Mélenchon en Hamon) kiezers in dezelfde mate weet te mobiliseren.

Le Second Tour: op weg naar de tweede ronde                               
De mobilisatie van Mélenchon en Fillon stemmers zal doorslaggevend zijn voor de uitkomst van de tweede ronde, en hun stemintenties blijken uiteenlopend. In een onderzoek van Ipsos, uitgevoerd vlak na de uitslag van de eerste ronde, kwamen de volgende stemintenties naar voren:

 

Stemintentie voor de tweede ronde:

Stem eerste ronde:

Macron

Le Pen

Geen antwoord

Mélenchon

62%

9%

29%

Fillon

48%

33%

17%

Hâmon

79%

4%

19%

Bron: Ipsos

Dit maakt dat Macron op 68% van de stemintenties voor de tweede ronde uitkomt, en Le Pen op 32%. Andere onderzoeksrapporten komen op grofweg dezelfde kansverdeling van 60-40 uit.

De uitslag van de eerste ronde toont, zoals reeds aangegeven, een diep verdeeld Frankrijk, met ruim 40% van de kiezers die een uitdrukkelijke stem tegen het systeem hebben laten horen. Hoewel beiden zichzelf gepresenteerd hebben als outsiders, zal Le Pen de komende tijd haar uiterste best doen om Macron juist te portretteren als een kandidaat van het huidige systeem. Macron kan op zijn beurt de ‘Mélenchon factor’ niet ontkennen. Hij zal deze kiezers, gemotiveerd door kwesties zoals het behoud van de Franse verzorgingsstaat en het gevecht tegen de groeiende ongelijkheid, ervan moeten overtuigen dat zijn hervormingen ook in hun belang zijn.  

Tot slot zal Le Pen, die zich inmiddels gedistantieerd heeft van FN door haar voorzitterschap op te schorten, pogen om een nationalistische beweging op gang te brengen en zichzelf te presenteren als de enige echte onafhankelijke en daadkrachtige leider voor het gehele Franse volk. Kortom, de strijd is nog lang niet gestreden.

Wat de uitkomst van de tweede ronde ook moge zijn, het is belangrijk om te benadrukken dat de toekomstige president sterk afhankelijk is van het parlement om zijn of haar programma uit te voeren.  In juni vinden de parlementsverkiezingen plaats. De grote vraag is of ‘nieuwkomers’ Le Pen en Macron een parlementaire meerderheid kunnen behalen. Front National is weliswaar niet bepaald een nieuwkomer te noemen in de Franse politiek, maar het heeft nauwelijks een positie in het parlement. Zo heeft Front National in de huidige Assemblée Nationale een magere 2 zetels;  een groot contrast met de 21,3% die Marine Le Pen nu als presidentskandidaat heeft weten te behalen. Tegelijkertijd heeft Macron aangekondigd vooral nieuwe kandidaten te willen presenteren in de kiesdistricten. Het  moet nog blijken in hoeverre de Fransen aan deze nieuwe en deels onervaren politici hetzelfde vertrouwen als aan Macron zullen schenken, en of deze laatste uiteindelijk genoeg zetels zal behalen voor een parlementaire meerderheid. Mocht dat laatste niet het geval zijn, dan zal het nog lastiger voor hem worden om zijn hervormingsprogramma van verandering uit te voeren.

De Europese Unie weet wat er op het spel staat: een overwinning van Le Pen zou desastreus kunnen zijn voor de toekomst van de Unie. Een Frans uittreden zou dan dreigen. Met de pro-EU Macron als president kan de Unie wellicht opgelucht ademhalen. Maar of hij zijn pro Europese agenda kan uitvoeren blijft daarbij de vraag. Dat zal in sterke mate afhangen van zijn vermogen om in eigen land de vereiste economische en politiek-maatschappelijke hervormingen door te voeren. Lukt dat niet, dan blijft Frankrijk een risico voor de EU, de Eurozone in het bijzonder; een risico dat ook de Frans-Duitse relatie zal belasten. Wetend dat hervorming in Frankrijk altijd buitengewoon moeizaam is geweest, biedt ook de keuze voor Macron, kortom, geen enkele garantie voor de toekomst van de Unie.