7.1 Veiligheidsbeeld

De veiligheidssituatie in Azië en Oceanië is de afgelopen tijd onder invloed van een aantal langlopende, maar sinds kort in intensiteit toenemende conflicten, verslechterd. Allereerst zorgen de elkaar snel opvolgende Noord-Koreaanse kernproeven en raketlanceringen voor onrust in de regio en daarbuiten. Zuid-Korea heeft als reactie hierop besloten tot het op korte termijn installeren van een door de Verenigde Staten gemaakte THAAD-antiraketinstallatie. THAAD heeft de betrekkingen tussen Zuid-Korea en China onder druk gezet, aangezien de antiraketinstallatie, zo redeneert Beijing, de (nucleaire) macht van China ondermijnt en daarmee het regionale machtsevenwicht verstoort.‍[391]

Ook de Zuid- en Oost-Chinese Zee zijn regionale hotspots. In de Zuid-Chinese Zee hebben meerdere landen overlappende territoriale en maritieme claims. Vooral de Chinese claim en daarmee samenhangende landreclamatie-activiteiten zorgen voor onrust in de omringende landen, alsmede in de VS. Zowel de uitspraak van het Internationaal Hof van Arbitrage in Den Haag, die stelt dat “China juridisch gezien geen aanspraak kan maken op het grootste deel van de Zuid-Chinese Zee”,‍[392] als de Amerikaanse pivot naar Azië – en militaire aanwezigheid van de VS in de zee – lijken weinig effect te hebben op het gedrag van China. Gezien het belang van de Zuid-Chinese Zee als handelsroute – in totaal 5 biljoen dollar en een groot deel van de Chinese, Japanse en Koreaanse export richting de Amerika’s en Europa passeert deze wateren jaarlijks – kan een conflict enorme gevolgen hebben voor de wereldhandel,‍[393] en daarmee voor Nederland. In de Oost-Chinese Zee neemt het risico op een Chinees-Japanse escalatie toe door de Chinese maritieme activiteiten rondom de door Japan beheerde, maar door China betwiste Senkaku (of: Diaoyu)-eilanden.

Ook de veiligheidssituatie in Afghanistan staat onder druk. “Zowel de interne als externe druk op de eenheidsregering is in het afgelopen jaar toegenomen. Er is sprake van ernstige bestuurlijke verlamming die ook gevolgen heeft voor het functioneren van het Afghaanse veiligheidsapparaat”.‍[394] De niet aflatende stroom Afghaanse vluchtelingen heeft gevolgen voor de wijdere regio. Zo ontvingen buurlanden Pakistan en Iran in de periode 2005-2014 in totaal respectievelijk ruim 16 en 9 miljoen Afghaanse vluchtelingen.‍[395] De relatie tussen Pakistan en India is najaar 2016 verslechterd door een aanval van Pakistaanse militanten op een Indiase basis in Kashmir en Indiase vergeldingsacties tegen terroristische doelen in door Pakistan bezet gebied.‍[396] Sinds deze incidenten is er in deze explosieve regio sprake van sporadisch artillerievuur over en weer en is de kans toegenomen op miscalculaties en escalatie tussen deze twee nucleaire machten.

Wat politiegerelateerde veiligheid betreft komen, uitgaande van mondiale en regionale UNODC- rapporten, binnen de regio Azië de volgende prominente veiligheidsthema’s naar voren: drugshandel, mensensmokkel, handel in namaakgoederen, milieucriminaliteit, seksueel misbruik van kinderen en cybercriminaliteit.‍[397] Deze thema’s corresponderen grotendeels met de agenda op het terrein van criminaliteitsbestrijding van de Associatie van Zuidoost-Aziatische landen ASEAN, die ook witwassen, piraterij en terrorismebestrijding tot haar geprioriteerde thema’s rekent.‍[398] Op basis van een inschatting van de omvang van de problematiek is de keuze gemaakt om hieronder de thema’s drugshandel, namaakgoederen en cybercriminaliteit uitgebreid te belichten. Trends op het gebied van seksueel misbruik van kinderen zijn sterk gelinkt aan digitale ontwikkelingen en zijn daarom onder deze noemer meegenomen. Overige belangrijke en opkomende veiligheidsthema’s worden, net als in de andere hoofdstukken van deze studie, kort besproken onder het kopje Horizon Scan.

Verdovende middelen

Azië liet de afgelopen jaren een toename zien in productie van drugs, alsmede een grotere verscheidenheid van middelen en een groeiende hoeveelheid drugs die onderschept wordt door wetshandhavingsinstanties. De twee belangrijkste categorieën drugs die in de regio geproduceerd worden, zijn opiaten en synthetische drugs.

Afghanistan is het belangrijkste centrum voor de productie van opium en voorziet in het merendeel van de mondiale productie, met Myanmar op een verre tweede plaats.‍[399] In 2015 halveerde de Afghaanse opiumproductie bijna ten opzichte van het jaar ervoor, onder andere vanwege slechte oogsten ten gevolge van aanhoudende droogte en landdegradatie.‍[400] Hoewel dit een aanzienlijke daling betreft, is het nog te vroeg om van een neergaande trend te spreken. Fluctuaties in de productie komen regelmatig voor, waarbij onder andere klimatologische variabelen, overheidsingrijpen, marktprijzen en productiemethoden en -investeringen een rol spelen. Gemeten over de middellange en lange termijn (de afgelopen 5, 10 en 20 jaar) is een sterke toename in de opiumproductie waarneembaar.‍[401] Hoewel de repressieve aanpak van de teelt onder het Taliban-regime in 2001 een kortstondig maar drastisch effect had,‍[402] blijken uitroeiingsstrategieën in de post-2001-situatie weinig resultaat te hebben geboekt.‍[403] De teelt wordt vooral in verband gebracht met een slechte veiligheidssituatie, gebrek aan markttoegang en stabiele economisch aantrekkelijke alternatieven en met een laag ontwikkelingsniveau van de bevolking.‍[404] Er zijn geen aanwijzingen dat deze factoren de komende jaren een significante verbetering door zullen maken. Voor de komende jaren is een toename in productie ten opzichte van 2015 waarschijnlijker. Ook voor de Mekong-regio wordt een productiestijging verwacht.‍[405]

Officieel wordt de opiumproductie door de Afghaanse overheid bestreden, maar die productie is tegelijkertijd sterk verweven met de lokale economie en politiek; zo zijn er corrupte overheidsofficials van alle niveaus bij betrokken. Ook de Afghaanse Taliban is hierin de laatste jaren meer betrokken geraakt, door samen te werken met criminele organisaties of door zelf criminele activiteiten, waaronder opiumproductie en -handel, te ontplooien.‍[406] De belangrijkste smokkelroute voor opiaten naar Europa loopt sinds geruime tijd vanuit Afghanistan via Iran, Irak, Turkije - specifiek Istanbul waar veel georganiseerde misdaad groepen gevestigd zijn - naar de Balkan.‍[407] Secundaire routes naar Europa, die sinds 2012 in opkomst zijn, lopen vanuit Afghanistan via de Iraanse en Pakistaanse kust naar Oost-Afrika en West-Afrika, en via Centraal-Azië naar Rusland.‍[408]

Zuid-Oost-Azië, Oost-Azië en Oceanië vormen de grootste markt voor amfetamine-type stimulanten (ATS) ter wereld en deze regio liet de afgelopen jaren een snelle toename in de beschikbaarheid van nieuwe psychoactieve substanties (NPS) zien.‍[409] In China is vooral sprake van een sterke stijging van het gebruik van het semi-legaal verhandelbare ketamine.‍[410] De hoeveelheid onderschepte synthetische drugs, met name methamfetamines, nam de afgelopen jaren sterk toe. Dit zou deels toegeschreven kunnen worden aan grotere inspanningen van wetshandhavingsinstanties, maar veel landen rapporteerden ook marktgroei en een stijging in gebruik, wat wijst op een toename van het probleem.‍[411] Een mogelijke factor voor deze toename is de regionale economische groei en de daaraan gerelateerde groei van legitieme import en export, die nieuwe mogelijkheden creëert voor de illegale im- en export van drugs en grondstoffen voor drugs.‍[412]

Een groot deel van de handel in synthetische drugs is intraregionaal en geconcentreerd in de Mekong-regio. Wat ‘ecstasy’ betreft is een neergaande trend waarneembaar wat betreft drugs uit de eigen regio, maar juist een opkomende trend wat betreft buiten de regio geproduceerde ecstasy. Europa (o.a. Nederland) en Noord-Amerika worden als de voornaamste herkomstregio’s beschouwd.‍[413] China blijft een belangrijke bron voor (pre-)precursoren naar onder andere Nederland. Outlaw Motorcycle Gangs (OMGs), zoals Satudarah en No Surrender zijn in Zuidoost-Azië en Oceanië in opkomst en staan bekend om hun rol in de drugshandel.

Een specifiek probleem aan de drugshandel in de regio gekoppeld probleem wordt gevormd door excessen in de aanpak van de drugsproblematiek. In de Filipijnen, waar het gebruik van synthetische drugs populair is, leidt de overheidsaanpak van drugsgebruikers, dealers en andere criminelen tot een escalatie van geweld. Volgens officiële statistieken heeft de door president Duterte ontketende “war on drugs” tot begin september 2016 al ongeveer 2.000 levens geëist; de helft kwam om door kogels van politieagenten. De andere gevallen betreffen mogelijk individuen die geïnspireerd door de overheidsaanpak het heft in eigen handen nemen. Ondanks herhaalde oproepen van de internationale gemeenschap neemt het aantal sterfgevallen toe. Voorts bestaat het gevaar dat Duterte’s “war on drugs” buurlanden inspireert; zo heeft het nationaal drugsagentschap in Indonesië al interesse getoond.‍[414]

Namaakgoederen

In de periode 2011-2013 kwam 80-90% van de wereldwijd onderschepte namaakgoederen uit Azië, waarbij het vasteland van China goed was voor circa 70% en Hong Kong voor circa 20% van het mondiale totaal.‍[415] De verscheping van namaakgoederen vindt veelal over zee plaats naar een vrijhandelszone, specifiek in Dubai, vanwaar de namaakgoederen verder verwerkt en gedistribueerd worden.‍[416] In de periode 2006-2010 waren directe bestellingen door consumenten bij online-retailers die vervolgens namaakgoederen via pakketpost opsturen, sterk in opkomst.‍[417] Op basis van EU-onderscheppingen in de periode 2010-2014 kan afgeleid worden dat deze groei, zij het in verminderde mate, heeft doorgezet.‍[418] Ondanks het grote aantal gevallen blijft, door de individuele aard en de kleine omvang, per casus het aandeel pakketpost beperkt tot ongeveer 10% van de totale door de EU onderschepte waarde aan namaakgoederen.

De belangrijkste categorie namaakgoederen, goed voor de helft van de inbeslagnames, bestaat uit kleding en accessoires, op afstand gevolgd door elektronische instrumenten.‍[419] Ongeveer 3% van de mondiaal onderschepte namaakgoederen betreft namaakmedicijnen.‍[420] Hoewel deze namaakmedicijnen voornamelijk vanuit China en India naar Sub-Sahara Afrika en Zuidoost-Azië worden verscheept,‍[421] besloeg voor de EU deze categorie in 2014 8% van de onderschepte goederen.‍[422] Ook meldde de EU dat namaakmedicijnen in de periode 2010-2015 het meest aangetroffen namaakgoed was binnen de transportcategorie pakketpost. Een breder probleem is de bewuste mislabeling van de inhoud van producten en vrachtladingen om importtarieven, milieuwetgeving of veiligheidsvoorschriften te omzeilen. Die kan voor gevaarlijke situaties zorgen tijdens transport of bij gebruik door een consument of verwerking door een fabrikant.‍[423]

Hoewel de gegevens over namaakgoederen uit Azië te beperkt zijn voor een trendanalyse, kan op basis van een algemene analyse worden geconcludeerd dat namaakgoederen in economisch opzicht belangrijker zijn geworden: maakten zij in 2005 nog maar 1,9 % van het mondiaal BNP uit, in 2013 was dat al 2,5%.‍[424] Als wordt meegewogen dat China in deze statistieken sterk is vertegenwoordigd en dat de afgelopen jaren van een toename van Chinese export en specifiek e-commerce via pakketpost sprake is, dan is het waarschijnlijk dat deze trend zich verder doorzet in 2014 en 2015. Daarbij is recentelijk de productie en smokkel van namaakgoederen vergemakkelijkt door de verdere economische integratie van de ASEAN-landen via vrijhandelsbepalingen, zoals in 2015 in Cambodja, Laos, Myanmar, en Vietnam.

Cybercriminaliteit

Het digitale domein omvat een breed scala aan criminaliteit, waarbij sommige activiteiten ‘nieuw’ zijn, terwijl andere activiteiten bekende vormen van criminaliteit omvatten die, in wisselende mate, gedigitaliseerd raken. Daarnaast kan er onderscheid worden gemaakt tussen staatgedreven spionage en sabotage, politiek gemotiveerd hacktivisme en winstgedreven criminaliteit. Deze laatste categorie, waarin onder andere phishing, creditcardfraude, datadiefstal en afpersing vallen, is met name van belang voor het taakveld van de politie en wordt hieronder nader uitgelicht.

In 2015 werd China door Europol aangemerkt als bron van één derde van de mondiale netwerkaanvallen.‍[425] In Azië werden Vietnam, en in mindere mate China en India, als bron van spam geïdentificeerd, met Japan als land in opkomst.‍[426] Het mondiale percentage email dat uit spam bestaat, steeg scherp van 68% naar 89% in de periode 2005-2010, maar zette daarna een neergaande trend in naar 50% in 2015.‍[427] China, India en Zuid-Korea worden als landen aangemerkt vanwaar botnets, gebruikt voor spam- en ddos-aanvallen, worden aangestuurd.‍[428] Creditcard-fraude wordt veel vanuit Zuidoost-Azië gepleegd; in het bijzonder Indonesië en de Filipijnen komen hier prominent naar voren.‍[429]

Meer complexe vormen van oplichting zijn de afgelopen jaren op komst, bijvoorbeeld criminelen die zich als overheidsfunctionarissen voordoen en betaling van een zogenaamde openstaande boete of van collegegeld eisen; deze vorm van oplichting vormt in China en Taiwan een aanzienlijk probleem.‍[430] Ook in opkomst is CEO-fraude, waarbij door middel van hacken en ‘social engineering’ een uitgekiende imitatie van een interne financiële transactie in opdracht van een bedrijfshoofd wordt gefabriceerd en waarbij grote sommen geld snel worden weggesluisd. Bij deze complexe vorm van fraude wordt gebruik gemaakt van hiërarchische criminele organisatiestructuren, waarbij bijvoorbeeld een Chinese criminele organisatie taken uitbesteedt aan Koreaanse hackers.‍[431] De FBI rapporteerde over de periode 2013-2015 een enorme toename van deze fraude, waarbij 8.000 slachtoffers en 800 miljoen dollar gemoeid was.‍[432] Het merendeel van dit geld werd naar China en Hongkong weggesluisd.‍[433] Waar deze slachtoffers vandaan komen is op grond van de voor dit rapport gebruikte bronnen niet goed inzichtelijk,‍[434] maar de verwachting is dat Australië en Nieuw-Zeeland in toenemende mate met CEO- en vergelijkbare complexe fraude te maken zullen krijgen.‍[435]

Ook wordt van digitale middelen gebruik gemaakt voor het uitbreiden van meer traditionele criminele activiteiten. Zo functioneren darknets als host voor digitale marktplaatsen voor illegale goederen en diensten (zoals het in 2013 opgerolde ‘Silkroad’), bijvoorbeeld de verkoop van ecstasy direct aan klanten per pakketpost vanuit Nederland naar Nieuw-Zeeland.‍[436] Het internet wordt in toenemende mate gebruikt voor het faciliteren van kindermisbruik en voor de verspreiding van kinderporno via webcam streams vanuit Zuid- en Zuidoost-Azië, waarbij specifiek India en de Filipijnen genoemd worden.‍[437]

Terrorisme

Over de afgelopen tien jaar is het aantal terreuraanslagen in Azië sterk gestegen. Deze statistiek wordt vooral gedreven door een toename in aanslagen in Afghanistan en Pakistan. Daarnaast is in mindere mate een groeiend trend waarneembaar in China en de Filipijnen. In Thailand en met name India was het aantal grote terreuraanslagen omvangrijk, maar toont de trend geen stijgende of dalende lijn.‍[438]

Op basis van de START-dataset (zie bijlage 2) zijn geen uitspraken mogelijk over de internationalisering van terreurgroeperingen en daarmee over mogelijke gevolgen voor Nederland. Op basis van het aanslagenpatroon is de internationalisering van terreurgroeperingen vanuit Azië naar de rest van de wereld, of vanuit de rest van de wereld naar Azië, relatief beperkt. De grote meerderheid van de aanslagen is nationaal of, in het geval van Afghanistan, Pakistan en India, regionaal-transnationaal van aard.‍[439] Aanslagen met een meer internationale signatuur vonden plaats in 2013 en 2014 in China (Beijing en Xinjiang) en in 2015 in Thailand (Bangkok), en werden in verband gebracht met de Oeigoerse Eastern Turkistan Islamic Movement (ETIM). Wat betreft Indonesië en de Filipijnen wordt vermoed dat de Jemaah Islamiah, dat banden zou hebben met Al Qaida, achter de aanslagen aldaar in 2005, 2007 en 2009 zit. Er zijn echter wel aanwijzingen dat foreign fighters vanuit de regio afreizen naar het Midden-Oosten en dat vanuit de regio terreurorganisaties als Hamas, ETIM en ISIS gefaciliteerd worden. Zo is IS succesvol in het rekruteren van foreign fighters in Afghanistan en Pakistan. De Oeigoerse terreurbewegingen in China spelen ook een rol met zo’n 400 foreign fighters die zich aansloten bij IS in Syrië. Strijders die banden hebben met Jemaah Islamiyah, dat in geheel Zuidoost-Azië actief is, zouden eveneens naar Syrië zijn afgereisd.‍[440] Het terreurvraagstuk in Australië en Nieuw-Zeeland wordt gekenmerkt door ontevreden (jongere) eenlingen die geïnspireerd raken door IS en niet zozeer onderdeel zijn van een structureel netwerk van georganiseerde terreur.‍[441]

Horizon Scan

Irreguliere migratie

De grootste irreguliere migratiestromen zijn nog steeds interregionaal en deze zullen vanwege toenemende economische integratie (met o.a de ASEAN Economic Community 2015) en toekomstige klimaatveranderingen alleen maar groter worden.‍[442] Belangrijke herkomstgebieden zijn landen in Zuidwest-Azië en Zuid-Azië, en China, Vietnam en de Filipijnen, terwijl o.a. Thailand, Maleisië, Hong Kong, Zuid-Korea, Japan en Australië aantrekkelijke bestemmingen zijn.‍[443] Recentelijk is de illegale migratie naar Australië afgenomen.‍[444] Vanwege versterkte grenscontroles in Indonesië, traditioneel een transitland, wordt Maleisië nu vaker gebruikt als transitzone en zullen smokkelaars waarschijnlijk ook uitwijken naar de eilanden in de Stille Zuidzee.‍[445]

Mensensmokkel gepaard met arbeidsuitbuiting en seksuele uitbuiting

Mensensmokkel, arbeidsuitbuiting en seksuele uitbuiting blijven met name in Zuidoost-Azië een probleem. De regio is ook een groot herkomstgebied van wereldwijd gesmokkelde en uitgebuite slachtoffers.‍[446] Voor seks- en kindersekstoerisme zijn Thailand en Maleisië belangrijke centra;‍[447] ze voorzien in een grote binnenlandse vraag en trekken daarnaast veel meer regionale dan internationale reizigers aan.‍[448] Thailand en de Filipijnen zijn het meest populair onder westerse kindersekstoeristen, maar Cambodja, Indonesië en Vietnam zijn in opkomst. Nu Myanmar zich openstelt voor toerisme, vormt ook dit land een potentieel nieuwe bestemming.‍[449] De markt voor kindersekstoerisme lijkt zich recent te verplaatsen van de Mekong-regio naar Zuid-Azië, met name naar India en Nepal.‍[450] In Australië en Nieuw-Zeeland lopen kinderen onder de inheemse bevolking een groot risico op seksuele uitbuiting vanwege de heersende armoede onder deze groep.‍[451]

Maritieme Piraterij

Piraterij in Zuidoost-Azië is na een decenniumlange daling in de afgelopen 5 jaar toegenomen, maar eind 2015 kwam er een einde aan deze stijgende trend.‍[452] Het aantal aanvallen in de eerste helft van 2016 is de afgelopen 10 jaar nog nooit zo laag geweest.‍[453] Dat is mede te wijten aan versterkte surveillance en controle in de zeestraat van Malakka naar Singapore, aan de arrestatie van bendeleden en aan de lage olieprijs, waardoor aanvallen niet lucratief genoeg waren.‍[454] Desalniettemin kunnen piraterij-aanvallen in de toekomst weer de kop opsteken zodra de olieprijzen uit het dal klimmen.‍[455] Recent is er ook een stijging van piraterijaanvallen waargenomen in de wateren tussen de Filipijnen en Indonesië (Sulu Zee en Celebeszee). Zorgwekkend hierbij is de betrokkenheid van de met IS geaffilieerde terroristische groepering Aby Sayyaf.‍[456]

(Online) Illegaal gokken en matchfixing

Gokken maakt deel uit van de populaire cultuur in veel Aziatische landen. Er wordt veel gewed op uitslagen in sportcompetities. Ontbrekende wetgeving maakt matchfixing en maken exchange beurzen een lucratieve markt voor criminele organisaties: in 2011 werd meer dan de helft van de wereldwijd illegaal gemaakte winsten met gokken in Azië opgestreken.‍[457] De laatste jaren is het aantal vanuit Azië – en veelal online – opererende aanbieders van betting exchange-weddenschappen flink toegenomen. Deze diensten zijn aantrekkelijk voor Europese gokkers, omdat de inzetrestrictie in Azië minder hoog is, omdat enorm hoge inzetten minder snel worden gedetecteerd en omdat realtime gokken mogelijk is.‍[458] Aangezien nationale sportcompetities in Azië teveel worden gedomineerd door matchfixing, is er een grote kans dat criminele organisaties hun activiteiten gaan verleggen naar Australië en Nieuw-Zeeland.‍[459] Er zijn al gevallen van matchfixing in Australië bekend, waar de verkoop van televisierechten van sportevenementen matchfixers heeft aangetrokken. Interpol waarschuwt dat deze markt veel groter kan worden.‍[460]

Outlaw Motorcycle Gangs (OMG’s)

De wereldwijde territoriale uitbreiding van OMG’s vindt haar weerslag in Azië: er is in de regio sprake van een enorme toename van Satudarah, No Surrender, de Hells Angels en andere, in Nederland gewortelde, OMG’s.‍[461] Dit is vooral voor Australië een probleem, waar steeds meer OMG’s verschijnen, maar ook in Zuidoost-Azië; zo worden onder meer in de Mekong regio ‘chapters’ van clubs opgericht.‍[462] Zij komen onder de pretentie kinderen te helpen en ziekenhuizen te bouwen, maar gebruiken dat als dekmantel voor criminele activiteiten, waaronder de handel in synthetische drugs. Door middel van omkoping van overheidsdienaren lukt het deze motorbendes zich in de regio te vestigen.‍[463] Europol waarschuwt dat de vestiging van OMG’s in Zuidoost-Azië het gevaar meebrengt van gewelddadige conflicten en bendeoorlogen, die ook op Europees terrein kunnen worden uitgevochten.‍[464] Aziatische overheden treden over het algemeen nog niet adequaat op tegen dit probleem.‍[465]

Milieucriminaliteit

Milieucriminaliteit is de afgelopen jaren in de regio Azië sterk in opkomst geweest; Azië en Oceanië spelen als doorvoerregio en als bestemmingsgebied een belangrijke rol op het mondiale toneel binnen dit criminele segment.‍[466] Na vervalste producten en drugs vormen aan milieucriminaliteit gerelateerde goederen de grootste fysieke criminele markt in Oost-Azië. China is het belangrijkste bestemmingsland. De illegale houthandel vormt de grootste markt op dit terrein, maar de illegale handel in bedreigde diersoorten is recentelijk eveneens toegenomen, mede dankzij de online-verkoop, waarbij Oceanië zich ontwikkelt tot een nieuwe herkomstregio.‍[467] Daarnaast is Azië, met een aandeel van 80% van de wereldwijde handel, het grootste bestemmingsgebied van illegale e-waste. Negentig procent daarvan komt uiteindelijk via Hongkong en in toenemende mate via Vietnam in China terecht.‍[468] Deze nieuwe ‘achterdeurroute’ via Vietnam is ontstaan en recent aantrekkelijker geworden vanwege versterkte wetgeving in Hongkong.‍[469] Wat betreft ozonlaag afbrekende stoffen (cfk’s) heeft China zich ontwikkeld tot grootste producent. De productie van - en de illegale handel in - goederen die cfk’s bevatten zijn afgenomen, maar de illegale handel in de minder schadelijke hcfk’s neemt explosief toe en die toename zal naar verwachting voorlopig worden voortgezet.‍[470]

7.2 Relevantie voor de Nederlandse politie

Van de hierboven beschreven problemen hebben de handel in opiaten en grondstoffen voor synthetische drugs, cybercrime, mensensmokkel en uitbuiting, en illegaal gokken/matchfixing een duidelijke link met de Nederlandse politietaken. De impact op veiligheid is een two-way-road: Nederlandse daders zijn in de regio betrokken bij de productie en levering van synthetische drugs, en reizen af om vrouwen of kinderen te misbruiken. De vestiging van Nederlandse motorbendes in de regio creëert een netwerk dat faciliterend kan zijn voor criminaliteit en verdient monitoring. Langere termijn-veiligheidseffecten zijn migratie en daarmee een uitbreiding van de diaspora. De effecten op Nederland van piraterij-praktijken in Zuidoost-Azië vallen buiten beeld van deze studie. De bronnen die voor dit rapport zijn geraadpleegd bieden geen uitsluitsel over de mate waarin er voor Nederland dreiging uitgaat van namaakgoederen die vanuit de regio worden geëxporteerd.

De analyse ‘Criminele relaties’ neemt geen intensief opsporingsverkeer tussen Nederland en deze regio waar. Wel wijst de analyse uit dat Pakistan al enige jaren achtereen een stijger is en de hoogste plek op de ranglijst inneemt (23ste in 2015), gevolgd door China (26ste), Australië (41ste) en Afghanistan (44ste).‍[471] Op grond van de onderhavige analyse komen Iran en Pakistan naar voren als belangrijke knooppunten voor opiatensmokkel, ook gezien het toenemende belang van routes via Oost- en West-Afrika richting Europa. Als afzetmarkten van synthetische drugs komen Zuidoost-Aziatische landen als Thailand, Vietnam, Cambodja, Laos, Myanmar, Maleisië en de Filipijnen prominent naar voren.‍[472] De namaakgoederen zijn veelal afkomstig uit China en het transport ervan beweegt zich in belangrijke mate rond landen die onderdeel zijn van vrijhandelszones.

De jaarlijkse fluctuaties in de opiumproductie lijken geen directe invloed te hebben op het drugsgebruik in Europa en Nederland noch op de heroïneprijzen. Mogelijk spelen bestaande voorraden daarbij een rol, waarmee de lage opbrengst van een slechte oogst kan worden opgevangen. Rotterdam fungeert volgens de UNODC als doorvoerhaven voor drugs (opiaten) die Europa binnenkomen via de Balkanroute en die bestemd zijn voor het Verenigd Koninkrijk, de grootste heroïnemarkt van Europa.‍[473] Nieuw-Zeeland vermoedt dat de daar toegenomen beschikbaarheid van hoge kwaliteit-ecstasy, dat veel MDMA bevat, vanuit Nederland komt en via kleine netwerken en individuen online wordt verspreid.‍[474]

Nederlandse precursoren - en ook chemici die synthetische drugs produceren - gaan op hun beurt naar Australië, nadat deze Nederlandse expertise en grondstoffen een tijdlang verdrongen waren door goedkopere Chinese precursoren en koks. Deze bleken echter minder expertise te hebben en drugs van wisselende kwaliteit te produceren. De verwachting is dat Nederlandse koks weer terugkomen in de markt vanwege de stabiele hoge kwaliteit van hun output. Dit vergroot de markt voor Nederlandse grondstoffen, die overigens zijn gemaakt op basis van pre-precursoren uit China.‍[475]

De illegale handel in namaakgoederen is in Nederland niet in de eerste plaats een probleem dat tot de taakstelling van de politie behoort. Controle op de invoer van goederen ligt deels bij de Douane en deels bij de Voedsel- en Warenautoriteit. De Aziatische diaspora maakt deel uit van distributienetwerken van namaakgoederen in Europa, soms in samenwerking met lokale criminele actoren.‍[476] Mogelijk blijft dit probleem in Nederland enigszins onder de radar, door onvoldoende prioriteit en onvoldoende mogelijkheid om de enorme goederenstroom die via de havens en luchthavens Europa binnenkomt te controleren.‍[477] Het ligt in de rede dat Nederland vanwege zijn logistieke functie een transitrol vervult op dit terrein, en mocht de door Europol verwachte toename van de omvang van deze handel uitkomen, dan verdient de rol van Nederland proactief de aandacht.

Op het gebied van terrorisme zijn in Nederland enkele organisaties actief op het terrein van fondsverwerving, denk aan de Tamil Tijgers en Oeigoerse organisaties.‍[478] Het hoge aanslagenprofiel in Afghanistan en Pakistan is een push-factor voor migratie en heeft een langere-termijn-effect op Nederland vanwege de veiligheidsconsequenties van de hoge migratiedruk en aanwas van kwetsbare minderheden.

Impact - Link: X=onbekend, +=wel, -=niet, +-= enig effect
Impact – Hoe?: Sociaal, cultureel, digitaal, logistiek

7.3 Relevante actoren

Australië fungeert voor de Nederlandse politie als ‘springplankland’, gezien het uitgebreide politie-netwerk van dit land in Zuidoost-Azië. Bij de betreffende liaison officer bestaat behoefte aan een scherp beeld van welke actoren in de regio welke informatie en prioriteiten hebben, alsmede aan een integrale agenda voor deze regio vanuit de Nederlandse politie, die afgestemd is met overige Nederlandse overheidsactoren ter plaatse. Andersom is de Nederlandse politie ook in staat Australië te laten profiteren van de Nederlandse ervaring met publiek-private samenwerking (bijvoorbeeld op het gebied van veilige zeehavens en cybercrime.

Voorbeelden van private actoren die in de regio over voor de Nederlandse politie relevante capaciteiten beschikken, zijn NGO’s als Terre des Hommes op het terrein van kinderporno en kindersekstoerisme en de wildlife commission op het gebied van smokkel in bedreigde diersoorten. De samenwerking met NGO’s is echter nog volop in ontwikkeling: niet altijd wordt door NGO’s openheid gegeven over doelstellingen en activiteiten, hetgeen de samenwerking soms bemoeilijkt. Niet in alle landen in de regio verkeren NGO’s in de positie dat zij een goede bijdrage kunnen leveren aan de aanpak van criminaliteit. Ook is contact met NGO’s niet altijd opportuun, gelet op de relatie met de autoriteiten in een land. Een andere bruikbare bron van informatie zijn burgers. Met name in democratische landen weten burgers politie-attachés goed te vinden, bijvoorbeeld individuen die opgelicht zijn of Nederlandse burgers die in het buitenland in nood verkeren. Contacten met het bedrijfsleven zouden voor de politie van meerwaarde kunnen zijn, teneinde zicht te krijgen op veiligheidsproblemen die voor haar van belang zijn. Grote bedrijven, zoals de Rotterdamse Haven en Schiphol, investeren in landen als Kazachstan om handelsrelaties op de middellange termijn te bevorderen.‍[479]

In Zuidoost-Azië is de regionale associatie van landen, ASEAN, een steeds relevanter platform waar criminaliteitsbestrijding op de agenda staat. Diverse onderdelen van ASEAN zijn betrokken bij het formuleren van beleidsprioriteiten en ook op operationeel niveau bij het uitwisselen van informatie en het aangaan van gezamenlijke operaties. Zo is er jaarlijks een ASEAN Ministerial Meeting on Transnational Crime (AMMTC), een ASEAN Finance Ministers Meeting (AFMM), alsmede een platform van ASEAN Chiefs of National Police (ASEANAPOL) en van Senior Officials on Drugs Matters (ASOD).‍[480] Onder invloed van de gepercipieerde noodzaak tot versterking van de strijd tegen internationale terroristische organisaties zoals IS en de urgentie van de aanpak van intraregionale mensensmokkel, is in 2015 besloten de ASEAN samenwerking op het thema criminaliteit te intensiveren.‍[481] ASEAN is ook van belang als organisatie die regels opstelt voor vrijhandelszones (en het toezicht op de naleving van dergelijke regels kan bevorderen), hetgeen belangrijk is voor de aanpak van de handel in namaakgoederen.‍[482]