Research

Op-ed

De Heilige Stoel: een stille supermacht

08 Mar 2013 - 16:21
De heilige vader was ook politicus. Het Vaticaan is een geestelijke supermachtDe wisseling van de wacht in het Vaticaan lijkt voor de gemiddelde tv-kijker op het komen en gaan van Sin­ter­klaas. Zwitserse gar­dis­ten die een houten deur sluiten, de heilige vader die wuivend een ererondje maakt en zijn gelovige fans een goedenacht toewenst, livereportages van zijn hemelvaart per pauselijke helikopter.

Er werd nog net niet met pepernoten gestrooid.

Maar de heilige vader was ook politicus. Het Vaticaan is een geestelijke supermacht die een archaïsme en interessante vorm van nieuwlichterij tegelijk is. Ooit kreeg de paus met de Westfaalse Vrede in 1648 een gebiedsverbod tot de internationale politiek opgelegd. Politiek was alleen voor staten, niet voor Heilige Stoe­len. Tegenwoordig is het weer bon ton om de mondiale politiek als een polycentrisch systeem te beschouwen, waarin non state actors weer mogen meedoen, want de natiestaat kan het allemaal niet meer alleen aan. Als Facebook, Amnesty Inter­na­tional, Al-Qaida en Artsen zonder Grenzen meetellen in de wereldpolitiek, dan is de paus met zijn 1 miljard volgers ook weer terug.

En het pontificaat van Benedictus heeft zich zeker niet onbetuigd gelaten. Volgens de Zwitserse theoloog Küng zelfs op rampzalige wijze: hij heeft protestantse kerken, joden, moslims, indianen, vrouwen en alle hervormingsgezinde katholieken tegen zich in het harnas gejaagd, seksueel misbruik door geestelijken naar de doofpot verwezen en Holo­caust­ont­kenner bisschop Richard Williamson de hand boven het hoofd gehouden. Ook uit de alweer bijna vergeten WikiLeaks rijst een beeld van soms pikant diplomatiek optreden van 'Rome'. Het Vaticaan verbood zijn officials om te getuigen voor de Ierse commissie-Murphy, die onderzoek deed naar seksueel misbruik van kinderen. Pas na onverkwikkelijk geschermutsel met Ierland kwam Benedictus tot de erkenning dat het Vati­caan fouten had gemaakt en besloot hij te bidden voor de slachtoffers.

Achter de rug om van de aartsbisschop van Canterbury nodigde Bene­dictus in 2009 Britse conservatieve tegenstanders van het vrouwelijk priesterschap uit zich tot het katholicisme te bekeren. Dat bracht de bisschop, Rowan Williams, in een 'onmogelijke positie' en de Angli­caans-Vaticaanse betrekkingen in de ergste crisis sinds vijftien jaar. Er moest zelfs met gewelddadige uitbarstingen tegen de katholieke minderheid in Groot-Brittannië rekening worden gehouden, schreef de Britse gezant bij het Vaticaan in een geheime telex.

Benedictus was ook niet vies van lobbyen in Brussel: hij was een drijvende kracht achter de beweging die Tur­kije buiten de EU wil houden en mede daarom een verwijzing naar de 'christelijke wortels' in de Europese grondwet wilde opnemen. Maar het Witte Huis is om geostrategische redenen wél warm voorstander van een Turks lidmaatschap van de EU. Door juist de kaart te spelen dat een Turks lidmaatschap waarschijnlijk goed zou zijn voor de christelijke minderheid in Turkije, werd de paus zwaar onder druk gezet om zich tot voorstander van Turkse toetreding te bekeren.

Uit Amerikaanse WikiLeaks blijkt dat de Amerikanen ook niet bepaald blind waren voor de katholieke hefboom die de kleine Heilige Stoel met zijn wereldwijde achterban in grote politieke kwesties kan spelen. In life and family issues kon hij het conservatieve Po­len binnen de EU als tegenwicht laten fungeren in het seculiere West-Euro­pa, en aan de andere kant van de oceaan waren de Amerikanen blij dat het Vaticaan aan de stoelpoten van Hugo Chávez in het katholieke Vene­zuela zaagde. Tevreden stelde de Ameri­kaan­se gezant ook vast dat het Vati­caan gevoelig is voor de Ame­ri­kaan­se lobby voor Franken­stein­voed­sel. Niet openlijk natuurlijk, maar slim gespeeld door hem geleidelijk te bekeren tot een pleidooi voor 'agrotechnologie' als oplossing voor het vraagstuk van honger in de derde wereld. Dat was weer goed voor de verkoop van genfood van Ameri­kaan­se bedrijven als Monsanto.

Zelfs aan de Global War on Terror droeg Benedictus zijn steentje bij. Na 2005 meldde het Vaticaan zich als lid bij het Proliferation Security Initia­tive, een club die verdachte transporten van massavernietigingswapens naar schurkenregimes onderschept. Niemand weet hoe de vloot- en straaljagerloze paus dat doet, maar waarschijnlijk gaat het de Amerikanen ook hier om zijn grenzeloze morele gezag. De paus: een stille joker.