De manier waarop de EU de crisis aanpakt lijkt op paniekvoetbal. Het is tijd om de totale kosten van de crisisoplossingen realistisch in te schatten. Dan pas kan gesproken worden over verdere steunplannen of grote institutionele veranderingen. Anders worden de anti-Europese partijen in de kaart gespeeld, meent Adriaan Schout.
De eurozone, en daarmee de hele EU, lijkt fragiel maar is het niet. Er wordt van crisis naar crisis gestrompeld en gaten moeten worden gedicht in het ene land om besmettingen elders te voorkomen. In het voorjaar van 2010 werd een steunfonds voor Griekenland gecreëerd. Één jaar later volgde het tweede steunfonds van 130 miljard en de eurozone kan zich opmaken voor een derde pakket. Zelfs met het huidige bezuinigingspakket tipt de Griekse overheidsschuld tegen de onhoudbare 130% in 2020. Een volgend steunpakket en/of afwaarderingen, bijvoorbeeld van de schuld bij de Europese Centrale Bank, is te verwachten. Toch valt Griekenland niet.
Nieuwe steun houdt niet op
Dit patroon van steeds nieuwe steun is ook elders zichtbaar. Spanje werd vorige week ‘gered' met een speciaal bankenfonds maar de markten vertrouwden niet op de 100 miljard euro. Die hebben door dat de bodem van de aanpassingen in de Spaanse banken- en overheidssectoren nog niet in zicht zijn. Nieuwe maatregelen zijn te verwachten. In Italië lijkt de ster van Monti te verbleken en lopen de rentes op, net als in Spanje.
Te grote verwevenheid
Deze Griekse verkiezing is een kantelmoment. Het wordt duidelijk dat de eurozone niet fragiel is. De euro wankelt maar valt niet. De Griekse steunpakketten waren het gevolg van het geloof in een ‘firewall' om banken te beschermen. Met de steunpakketten werd tijd gekocht om de financiële sector te verstevigen en de klappen van de ‘gr-exit' op te vangen. De Noord-Europese landen zouden nu graag Griekenland laten vallen maar zoiets als een firewall bestaat niet. Daarvoor is de verwevenheid binnen Europa is te groot.
Flirten met exits weinig zinvol
In de eerste plaats is er de directe verwevenheid. Een breuk met Griekenland kost alleen Nederland al rond de 30 miljard euro. Voor de EU als geheel circuleren bedragen van 1 triljoen. Daarnaast zijn er indirecte economische vervlechtingen in de vorm van aantastingen van Spaanse banken en van exportposities. Als Zuidelijke landen vallen stijgen de prijzen hier en worden schulden daar helemaal onbetaalbaar. Ten derde, en daar horen we te weinig over, zijn er politieke verwevenheden. Zou Griekenland omvallen dan riskeert de EU een einde aan 40 jaar democratisering en Europeanisering. Er zijn meer zwakke lidstaten en kandidaatlanden die zich tot volwaardige democratieën moeten hervormen. Deze krijgen hiermee een weinig flatteus beeld van democratisering en van de EU.
Met dit soort verwevenheden is flirten met exits weinig zinvol. Echter, doorgaan op de huidige koers van harde eisen opleggen en dan weer meer geld toezeggen kan ook niet. Bij de PVV en andere euro-kritische partijen ontstaat terecht het beeld van pappen en nathouden en wordt de euro vergeleken met een bodemloze put.
Vergezichten ongepast?
Tot overmaat van ramp leidt de huidige situatie, nota bene in verkiezingstijd, tot discussies over diepere integratie. Premier Rutte probeert deze plannen van onder andere Merkel af te houden door te benadrukken dat ‘allerlei institutionele vergezichten' nu ongepast zijn. Tegen de achtergrond van de financiële onrust is Rutte hier sterk op aangevallen.
Vergeet Frankrijk niet
Crisesoplossingen, toppen-der-toppen, vergezichten: niets lijkt te helpen, exits blijken bijkans onmogelijk, en de kiezers verliezen hun geduld. Wat nodig is, is een realistisch zicht op hoe diep de crisis nog kan gaan. We moeten weten wat het kost om Griekenland op te vangen en wat voor lijken er nog in allerlei kasten bij Spaanse banken en (regionale) overheden zitten. Daarnaast moeten we Frankrijk niet vergeten. De Franse staatsschuld van rond de 90% biedt amper ruimte om klappen op te vangen. Het is zelfbedrog om nu niet aan de Franse bankensector te twijfelen. Deze zijn verweven met de Zuidelijke landen en zijn al door credit agencies afgewaardeerd.
Inzage in risico's
Terwijl regeringsleiders van crisis naar crisis hobbelen hangt er een groot vraagteken boven de financiële markten over de omvang van de nog te verwachten tegenvallers. Met deze onzekerheid verdwijnt geld uit lidstaten en uit de EU. De crisis kan niet worden opgelost zonder betrouwbare inzage in de risico's en zo blijft het beeld bestaan van geld storten in bodemloze putten. Pas met deze informatie kan aan de bevolkingen worden uitgelegd waarom welke stappen nodig zijn.
Hoeveel euro-lijken nog?
Rutte heeft groot gelijk nu even niet te willen duiken in jarenlange discussies over diepere integratie. Maar laat hij dan wel zo eerlijk zijn nu direct te vertellen hoeveel euro-lijken er nog in de diverse kasten zitten bij banken en overheden. Pas als de bodem bekend is en het fundament gelegd zal weer vertrouwen ontstaan. Diepere integratie lijkt onvermijdelijk, maar kan niet zonder eerst openheid van zaken.
Adriaan Schout is Deputy Director Research bij Instituut Clingendael.
Op Europa-nu vindt u een overzicht van alle maatregelen die zijn genomen in de eurocrisis.
