Voorkom het beeld dat Nederland dieper Europa wordt ingerommeld

Deze opinie is eerder gepubliceerd op de site van de Volkskrant op 24 maart 2020. 

Nationale en Europese bewindvoerders opereren in crisismodus om de gezondheidszorg, economie en het maatschappelijk verkeer draaiende te houden. Het Kamerdebat over de coronacrisis vorige week duurde van 13.00 tot 23.00 uur en leidde tot vraagtekens in de media of dit echt nodig was. Hadden politici en ambtenaren in die tijd niet beter noodzakelijke maatregelen kunnen uitwerken?

In deze situatie gaat het overgrote deel van de aandacht uit naar nationale ingrepen. En er is haast bij. Het bezwijken van minister Bruins tekent de enorme nationale werkdruk. Natuurlijk moeten de ingrepen in de Kamer worden besproken. Over het maatschappelijke draagvlak mag geen twijfel bestaan.

Plenair debat

Dat op EU-niveau ondertussen de spanningen evenzeer oplopen, mag nu in de Kamer geen bijzaak zijn. Donderdag is een ingelast plenair debat over zestien diepgaande agendapunten waarvan punt 13 over de euro. Europese instrumenten zijn essentieel om deze crisis in goede banen te leiden, maar over de vraag hoe dat instrumentarium te gebruiken bestaan opnieuw grote verschillen.

"Grenzen aan nationale begrotingstekorten worden losgelaten, ook voor Zuid-Europese landen."

De maatregelen op de Europese agenda schuren fors met de traditionele Nederlandse wensen. Grenzen aan nationale begrotingstekorten worden losgelaten, ook voor Zuid-Europese landen. De ECB heeft een pakket van 750 miljard euro aangekondigd, waarbij ook de kwaliteitseisen voor het opkopen van nationale schulden worden aangepast zodat zelfs Griekse obligaties eronder vallen. Oftewel, slechte leningen komen op de balans van de ECB te staan, zodat begrotingsruimte in de lidstaten wordt gecreëerd. Spelregels van het beruchte Europese Stabiliteitsmechanisme (ESM) worden mogelijk herzien om te voorkomen dat financiële steun gepaard gaat met eisen tot draconische hervormingen.

Een Europees werkloosheidsfonds wordt besproken, hopend op de politieke coulance zodat economische schade in bepaalde lidstaten beperkt kan worden en burgers niet nog verder van de EU te vervreemden. Noord- en Zuid-Europa weten dat als de euro instort iedereen nu nog verder van huis is, maar de compromissen moeten nog hard bevochten worden.

"Niemand weet hoe de eurozone er over drie maanden bijstaat, maar dat het spannend is, is zeker."

Niemand weet hoe de eurozone er over drie maanden bijstaat, maar dat het spannend is, is zeker. De Kamer heeft de EU en de ontwikkelingen van de euro altijd kritisch gevolgd. Tijdens de vorige eurocrisis ontstond het beeld dat Nederlanders een verdiepte EU zijn ingerommeld.

Nederland was met het Verdrag van Maastricht één van de architecten van de euro en beloofde dat er geen overdrachtsunie zou volgen. Nederland hecht aan de no-bail-out en aan strikt economisch toezicht. De afgelopen tien jaar zijn er veel maatregelen genomen om de euro te versterken. De Nederlandse regering, met steun van de Kamer, heeft succesvol afgedwongen dat probleemlanden moeten hervormen en bezuinigen in ruil voor steun en het heeft plannen voor een substantieel eurozonebudget geblokkeerd. Expliciet en impliciet wordt Nederland de instabiliteit van de euro verweten en wordt gezien als aanjager van anti-Europese populisme in Italië. De Europese druk op Nederland nu is groot.

Koers Tweede Kamer

Welke koers slaat de Tweede Kamer dit keer in? De Kamer is overladen met nationale coronamaatregelen en parlementaire controle wordt bemoeilijkt, omdat debatten zijn teruggeschroefd. Er is nu weinig gelegenheid om bovenop de Europese besluitvorming te zitten. Afgelopen maandag hadden de Europese ministers van financiën een teleconferentie en de agenda was pas op het allerlaatste moment bekend.

"Behalve een Kamerbrief is er geen inhoudelijke discussie in de Tweede Kamer geweest."

Behalve een Kamerbrief is er geen inhoudelijke discussie in de Tweede Kamer geweest. Vorige week was er een videoconferentie tussen de Europese regeringsleiders over de coronacrisis. Normaal zou daarover een plenair debat zijn gevoerd, maar ondanks het erkende belang van Europese samenwerking op dit moment was daar geen tijd voor.

"In hoofdlijnen kennen we de Europese discussies, maar in Nederland kennen we de inschattingen van de Kamerleden niet."

In hoofdlijnen kennen we de Europese discussies, maar in Nederland kennen we de inschattingen van de Kamerleden niet. De Kamer kan ook geen behulpzame of lastige moties indienen. Alleen met openbare debatten weten burgers wat de politieke knelpunten zijn en welke partijen wel of niet Europese oplossingen steunen en daarmee ook of ze de Europese risico’s accepteren.

"Meer dan tweederdemeerderheid nam de Kamer een motie aan tegen de ‘ever closer Union’."

Afgelopen jaar heeft de Kamer bijvoorbeeld de regering op pad gestuurd met een motie die ophoging van het EU-budget belemmerde en met meer dan tweederdemeerderheid nam de Kamer een motie aan tegen de ‘ever closer Union’. Blijven die moties doorwerken in het coronatijdperk? De ECB is onafhankelijk, maar accepteert de Kamer ook het drastische coronapakket na alle kritiek die er al op de ECB was? Zou, gezien de Europese druk op Nederland, de Kamer een motie tegen euro-obligaties (coronabonds) steunen of accepteert de Kamer deze stap nu wel gezien de gevaren voor de euro? En de ultieme vraag betreft de inschatting of Italië too-big-to-fail of too-big-to-save is.

"De gevoelige Nederlandse relatie met de EU wordt gekenmerkt door grote algemene steun voor de EU, maar weinig emotionele Europese verbondenheid."

De gevoelige Nederlandse relatie met de EU wordt gekenmerkt door grote algemene steun voor de EU, maar weinig emotionele Europese verbondenheid. De vergaande integratiestappen die de afgelopen jaren zijn gezet, zijn geaccepteerd omdat steun gekoppeld was aan pijnlijke ingrepen.

De coronacrisis zal de EU-eenheid op de proef stellen. Europese financiële steun aan Italië zal waarschijnlijk nu niet gepaard gaan met dwang tot bezuinigen omdat het gaat om het overleven van Italië en van de euro. Niet alleen de Nederlandse aanpak moet in de Kamer centraal staan, ook de Europese. Liefst met 2 meter afstand of anders via openbare videoconferentie, maar een volwaardig Kamerdebat over Europese samenwerking en integratie is nodig.

Volg @adriaanschout en @clingendaelorg op Twitter