Waarom de relatie tussen Oekraïne en de EU mysterieus is

Nadat alle EU-lidstaten het al hebben ondertekend, mag de Nederlandse bevolking zich buigen over het associatieverdrag met Oekraïne in een referendum. Het gevolg kan een verlies aan daadkracht bij de EU en haar leden inhouden, en vertrouwen bij de rest van de wereld. Je zou verwachten dat de Europese elites er verenigd bovenop zouden springen. En dat hun verdrag wellicht verzekerd kan blijven door Nederlandse angsten weg te nemen door zich uit te spreken.

Er is namelijk veel discussie over wat het verdrag nou impliceert en hoe de toekomstige relatie met Oekraïne eruit komt te zien. Binnen het Nee-kamp gaan veelal stemmen op dat het associatieakkoord een opstap is naar lidmaatschap. Ten minste 11% van de kiezers denkt zelfs dat het daadwerkelijk een toetreding tot de EU is. Premier Rutte beweert echter dat Oekraïne nooit deelgenoot wordt van de EU; het associatieverdrag een handelsverdrag is, en juist een alternatief voor lidmaatschap. Waarom scharen de Europese elites zich niet achter Rutte in deze strijd, die met hun verdragsondertekening de eigen is?

Toegegeven, Commissiepresident Juncker probeerde dat, door in Den Haag te zeggen dat Oekraïne geen lid zou worden in de komende 20 jaar (waarom werd niet gezegd). Dit was wel nadat hij de Nederlandse angst trachtte te bestrijden met een nieuwe (geveinsde) angst: een continentale crisis bij een Nederlands ‘Nee.’ Het is een teken dat de kloof tussen Brussel en de burger wel heel groot is.

Je zou kunnen stellen dat regeringen in de lidstaten meer gevoel voor de kiezer hebben en daardoor  - tactvol -  zwijgen. En/of omdat de rol van de Commissie groot is, het akkoord er al ligt, en (in eigen land) alleen slapende honden wakker kunnen worden gemaakt. Toch zijn er misschien nog twee andere redenen die de relatieve stilte van de Europese elites zouden kunnen verklaren.

De eerste reden is dat het Associatieverdrag van de EU met Oekraïne eigenlijk de grootste gemene deler is in een complex Europa van verscheidene belangen (inclusief die van Rusland waar sommigen lidstaten meer gevoelig voor zijn dan anderen). Met het reageren op het Nederlands referendum zouden eigen concepties en belangen van de lidstaten weer kunnen bovendrijven en het behaalde compromis kunnen verstoren. 

Aan het associatieakkoord gingen lange onderhandelingen vooraf, en niet alleen tussen de EU en Oekraïne, maar ook tussen de lidstaten onderling. Velen spreken zich waarschijnlijk niet uit omdat ieders relatie en visie op Oekraïne anders is, of niet bepaald -ook gelet op de toekomst en eventueel lidmaatschap. Het kan de onderhandelingspositie van de desbetreffende lidstaten binnen de EU schaden -én de eenheid van de EU- met betrekking tot de gewenste EU-relatie met Oekraïne die haalbaar is.

Er is nog een reden dat er belang bij is dat de relatie met Oekraïne in zekere nevelen gehuld is. Menig land wilde en wil zich met de EU associëren en heeft daar ook hervormingen, handelingen en loyaliteit in dat proces voorover, de zogeheten ´soft power´ van de EU. Zie de transformaties van de voormalige Oostbloklanden vooraf aan het lidmaatschap (eenmaal lid lijkt dit moeizamer) en in het verleden met bijvoorbeeld Turkije. Ook al kent het EU nabuurschap beleid minder successen en voornoemd land een terugval, toch geldt het principe (recentelijk zorgde o.a. het vooruitzicht op intensievere EU besprekingen met Turkije voor een vluchtelingenakkoord).

Met andere woorden, als een signaal wordt afgegeven aan een Europees land of buur dat duidt op een strikt afgebakende relatie met een duidelijk plafond zal het minder beïnvloedbaar zijn. Een ‘mysterie’ versterkt de positie van de EU, houdt opties open en motiveert het land dingen te doen in de hoop op meer.

Dit wijst erop dat de kloof tussen Europese elites en burger op deze thema´s in de toekomst hardnekkig blijft. Het maakt ook duidelijk dat dit soort EU onderwerpen op deze manier moeilijk aan nationale referenda is besteed. Het toont echter nog meer aan dat de Europese elites op andere fronten hard moeten werken het vertrouwen van burgers te winnen, zodat zij deze enigszins ‘mysterieuze’ taken mogen en kunnen uitvoeren.