De bomaanslagen in Wolgograd staan niet op zichzelf. Al jarenlang vinden er vrijwel dagelijks moordpartijen en bomaanslagen plaats in de Noord-Kaukasus. Met Sotsji staat dit op de internationale agenda. Die terreur is het gevolg van Poetins politiek.
De Noord-Kaukasus - met als bekendste (hoofdzakelijk islamitische) autonome gebieden binnen de Russische Federatie Tsjetsjenië, Dagestan, Ingoesjetië en Noord-Ossetië - is in de negentiende eeuw veroverd door tsaristisch Rusland. Tsjetsjenië zag met het uiteenvallen van de Sovjetunie in 1991 de kans schoon om zich los te maken van Rusland. Nadat de Russische president Jeltsin korte metten had gemaakt met de politieke oppositie in Moskou, meende hij in 1994 het in feite zelfstandige Tsjetsjenië weer onder de macht van het Kremlin te moeten brengen.
Dat viel hard tegen. In 1996 zagen de Russische troepen zich genoodzaakt te vertrekken. Andermaal werd Tsjetsjenië de facto onafhankelijk totdat met name premier Poetin in het najaar van 1999 gewapenderhand ingreep, mede om zichzelf als president in het zadel te krijgen.
Tsjetsjeens separatisme
Het Tsjetsjeense separatisme stoelde aanvankelijk op gematigde verzetstrijders, die Tsjetsjenië (en ook Dagestan) los wilden maken van Moskou. De eerste Tsjetsjeense president, Doedajev, was een voormalige Sovjet-luchtmachtgeneraal. Zijn opvolger, Maschadov, een voormalige Sovjet-legerkolonel. Van radicalisme was nog geen sprake.
De reactie van het Kremlin op de opstandigheid van deze Noord-Kaukasische gebieden was keihard geweld. In beide conflicten (1994-1996 en 1999-) trad het Russische leger meedogenloos op, niet alleen tegen het gewapende verzet maar ook met niets ontziende bombardementen op de burgerbevolking en het uitmoorden van mannelijke inwoners van dorpen.
Radicalisering: Noord-Kaukasisch kalifaat
Het wrede optreden van het Russische leger heeft een radicalisering van het verzet teweeggebracht in extreem-islamitische richting. Sinds de aanvang van het tweede conflict is het streven niet slechts onafhankelijkheid van Moskou, maar het vestigen van een Noord-Kaukasisch kalifaat, een streng-islamitische staat met shariawetgeving.
Aanslagen in Rusland
Naast radicalisering is het optreden van het Noord-Kaukasisch verzet veranderd, van strijd tegen het leger in de Noord-Kaukasus naar terreuraanslagen in Rusland zelf. Vooral Moskou heeft het daarbij moeten ontgelden. Het afgelopen decennium heeft de Russische hoofdstad diverse (zelfmoord)aanslagen gekend op vliegvelden en in de metro. De terreuraanslag in het Nord-Osttheater van 2002 was de omvangrijkste. En de terreuraanslag op de school in Beslan, Noord-Ossetië (2004), was de bloedigste.
Waarom Wolgograd?
De afgelopen zomer had de leider van het Noord-Kaukasische verzet al aangegeven dat met de Olympische Spelen van Sotsji de terreuraanslagen zouden verhevigen. Logisch, want met de ogen gericht op Sotsji zou zo ook de voortgaande problematiek van de Noord-Kaukasus weer in de schijnwerpers komen. Waarom aanslagen in Wolgograd? Het is een van de grote steden nabij de Noord-Kaukasus. Maar wellicht nog meer omdat vanaf de luchtmachtbasis van die stad bommenwerpers aanvallen hebben uitgevoerd op Tsjetsjenië. Als wapenbeheersingsinspecteur heb ik dat zelf vastgesteld tijdens een bezoek aan die basis in 2001.
Sotsji, maar ook Moskou en St. Petersburg, lijken goed beveiligd te zijn tegen terreuraanslagen, daarom liggen aanslagen op grote steden aan de rand van de Noord-Kaukasus, zoals Wolgograd, Stavropol, Krasnodar, Astrachan en Rostov-na-Donoe, meer voor de hand.
Voedingsbodem
De grote fout die Poetin maakt bij zijn beleid inzake de Noord-Kaukasus is dat hij de oplossing zoekt in geweld. Met geweld pakt hij slechts de gevolgen aan van (geradicaliseerd) verzet, niet de oorzaak, de voedingsbodem.
De Russische president weet heel goed wat die problematiek is. Al jaren geleden maakte het Kremlin een rapportage openbaar waarin de ellende aldaar terdege beschreven stond. Deze regio kenmerkt zich namelijk door armoede, werkloosheid, corruptie, anarchie, banditisme en lokale overheden die met de onderwereld samenwerken. Vrijwel dagelijks vinden er terreuraanslagen plaats, op politie- en legerposten, gemeentehuizen, etc. Alleen als er weer een grote aanslag is, zoals de recente in Wolgograd, komt dat in de (westerse) media.
Sociaal-economische aanpak, autonomie
Het Kremlin weet dus heel goed dat er aan die sociaal-economische voedingsbodem voor radicalisme wat gedaan moet worden, middels zaken als werkgelegenheid, betere huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg en een betrouwbare, niet-corrupte overheid. Daarnaast zouden deze gebieden een maximale mate van autonomie moeten kennen om tegemoet te komen aan de wens tot onafhankelijkheid.
Internationale organisaties die gebaat zijn bij stabiele grenzen, zoals de EU en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), zouden hierbij kunnen helpen met sociaal-economische opbouwprojecten. Helaas continueert Poetin zijn beleid van geweld. Daarmee blijft de Noord-Kaukasus de achilleshiel van Rusland en zullen de terreuraanslagen door blijven gaan.
