'Bedank Trump voor zijn boodschap over defensie'

Als het aan Donald Trump ligt, kunnen de NAVO-bondgenoten niet langer rekenen op het Amerikaanse leger. Anticipeer, betoogt Peter van Ham.

De Republikeinse presidentskandidaat bekijkt de wereld door de ogen van een zakenman, en volgens hem is de huidige NAVO een slechte deal, waarbij de VS betalen voor Europeanen die hun eigen defensie niet serieus nemen. Dit sentiment is zeker niet nieuw, maar Trumps America First-doctrine zet Europa voor het blok: wanneer de NAVO niet langer dienstdoet als betrouwbare hoeksteen van Europa’s defensie, wat is dan het alternatief? De Europese Unie? Dat klinkt logisch, maar het is hoogst twijfelachtig of de EU deze taak aankan, hoe graag eurofederalisten in Brussel dit ook zouden willen.

De ambitie om een eigen ‘Europese defensie’ op te zetten vormt een integraal onderdeel van het Europese integratieproject. De EU heeft al geruime tijd een Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVDB): het heeft ervaring opgedaan (op de Balkan en in Afrika) met civiele missies en militaire operaties; het heeft een Europees Defensieagentschap (dat militaire samenwerking ondersteunt); een EU Militair Comité (van chefs Defensie), een eigen militaire staf, een eigen satellietcentrum, en ga zo maar door. Bovendien heeft de EU enkele weken geleden een nieuwe Global Strategy aangenomen, waar voor het eerst de eenduidige keuze wordt gemaakt om Europese defensiesamenwerking tot norm te verheffen, met als ambitie volledige ‘strategische autonomie’.

De volgende stap is de ontwikkeling van een EU Defensiestrategie, een EU Militair Hoofdkwartier en (in de verre toekomst) eigen strijdkrachten. Het Verenigd Koninkrijk heeft deze ontwikkeling altijd geprobeerd te frustreren, maar door de naderende Brexit is dit obstakel verdwenen. Duitsland en Frankrijk roepen nu op tot een Europese Defensie-unie, terwijl Commissiepresident Juncker zelfs pleit voor een ‘Europees Leger’.

De politieke logica en strategische noodzaak voor vergaande Europese defensiesamenwerking zijn sterk, en met de verkiezing van Trump tot president zou dit proces in een stroomversnelling raken.

Toch is er geen enkele reden voor euro-optimisme. De huidige lappendeken van nationale defensiebudgetten, structuren en culturen valt namelijk niet snel tot een coherent en efficiënt militair apparaat te verenigen. Daarvoor is tijd en ervaring nodig die de EU wellicht niet zijn gegund. Bovendien, zonder de bijdrage van het Verenigd Koninkrijk boet de toekomstige EU-defensie aanzienlijk aan militaire slagkracht in. Daar komt bij dat de strategische omgeving van de EU de afgelopen jaren flink is verslechterd. Voormalige partners zoals Rusland en Turkije zijn afgegleden richting autocratie, en met name president Poetin zal de verleiding nauwelijks kunnen weerstaan om de Baltische staten te tarten, al is het maar om te kijken of het Westen überhaupt reageert.

Ondanks alle institutionele voorbereidingen heeft de EU ook nog steeds grote problemen om volwaardig aan het geopolitieke machtsspel deel te nemen. Daarvoor ontbeert ze niet alleen de nodige militaire capaciteiten, maar ook de wil om zich aan de regels van de realpolitik te houden. De nieuwe EU Global Strategy heeft het meer over ‘waarden’ dan over ‘belangen’, laat staan dat ze duidelijke strategische prioriteiten stelt. Zonder Amerikaans leiderschap verzandt het beheer van Europa’s veiligheid snel in vage en complexe compromissen tussen 28 lidstaten, vaak verpakt in mooie woorden en loze beloftes.

Niemand weet zeker of een president Trump echt de stekker uit de NAVO zal trekken. Het is echter tragisch dat Europa nog steeds geen serieuze back-up heeft, mocht dit rampscenario zich voltrekken. Het is nu aan politici om hun burgers duidelijk te maken dat de EU en alle lidstaten bereid moeten zijn de eigen grenzen te verdedigen en te investeren in de bescherming van hun belangen (en niet alleen waarden) in een steeds grimmigere wereld. Wanneer de EU niet bereid is deze slag te maken, zullen flexibele groepen van gelijkgezinde landen de handen ineen moeten slaan. Dit is nu formeel al mogelijk (onder de zogeheten PESCO-regels van de EU), waardoor ook het Verenigd Koninkrijk (ondanks een Brexit) bij Europa’s toekomstige defensie betrokken kan blijven. Hoe het ook uitpakt, Europa zal voorlopig nog op de VS kunnen terugvallen als waardevolle partner, maar zeker niet langer als cordiale beschermheer. Dat deze boodschap overgebracht moet worden door Donald Trump is natuurlijk ironisch, maar als het effect sorteert, moeten we hem toch dankbaar zijn.