Juncker bepaalt de politieke keuzes, terwijl Timmermans zich moet beperken tot technische beleidsvoorstellen.
Beladen met torenhoge verwachtingen is op 1 november de Commissie Juncker begonnen. Er staat veel op het spel. Topambtenaren in Brussel en in de hoofdsteden benadrukken dat de EU omvalt als het deze Commissie niet lukt te hervormen. Helaas verschillen de meningen sterk over wat hervormd moet worden.
Ook Nederland diende specifieke wensen in bij Juncker. Met Timmermans als belangrijkste vice-president had Nederland in theorie grote invloed op de formele koers van de nieuwe Commissie. Timmermans heeft met zijn benoeming Nederlandse prioriteiten kunnen inbrengen zoals het 'gefocuste' Europa zonder onnodige details en zonder over-ambitieuze plannen. Hij mag de vurig door Nederland bevochten 'goed beleid'-principes bewaken, die dicteren dat bij Europees beleid de Europese meerwaarde en kwaliteit gegarandeerd zijn. Geen politieke paradepaardjes of onnodige beleidsvoorstellen. Ook wil Nederland onafhankelijk toezicht op de kwaliteit van EU-beleid, vergelijkbaar met de Raad van State. Inmiddels zijn de eerste ideeën voor het schrappen van beleid al gelanceerd om haast te maken met het Europa dat best wat minder kan.
Maar de Commissie Juncker is een vat vol paradoxen en dit heeft direct tot fundamentele complicaties geleid. Het eerste probleem is de aansturing. Blijft de Commissie een soort ambtenarij die voor de lidstaten werkt, of wordt het een regering onder democratische controle van het Europees Parlement? Noordelijke lidstaten hopen dat Juncker de onafhankelijkheid van de Commissie koestert en daarmee ook afstand houdt van het parlement.
Bang
Als minister was Timmermans bang voor de groeiende invloed van het parlement en pleitte hij in de Financial Times voor een evenredige positie van de lidstaten en het Europees Parlement bij het bepalen van de Commissie-agenda. Maar Juncker werd de presidentskandidaat van het parlement en ook Timmermans lijkt snel in die richting te zijn opgeschoven. Bij zijn aanstelling benadrukte hij dat het Europees Parlement zijn mandaat bepaalt. De Nederlandse wens van evenredige invloed van de lidstaten verbleekt snel. Juncker en Timmermans benadrukken inmiddels het belang van een 'politiekere' Commissie.
Ook bij het toezicht op nationale begrotingen is de trend richting politisering snel duidelijk geworden. Bij de recente begrotingsbeoordelingen werd vaak verwezen naar onderhandelingen tussen lidstaten en de Commissie en binnen de Commissie. Nederland en Duitsland hadden juist zwaar ingezet op een 'onafhankelijke begrotingscommissaris' met een afgeschermde positie, ook binnen de Commissie. Maar deze commissaris is meteen overschaduwd door Juncker's politieke aanpak.
Dat de Commissie Juncker uit is op politisering betekent dat ook meer democratische controle door het Europees Parlement vereist is. Hiermee lijkt de Europese integratie meer op regeringsvorming. Een 'Europese regering' was een taboe maar nu wordt steeds openlijker over de Commissie als regering gesproken.
Beter beleid
Het tweede probleem is dat Juncker 'beter beleid' belooft als leidraad, maar dit beginsel direct met voeten treedt met zijn investeringsplan van 300 miljard euro. En hoe verhoudt dit zich tot Timmermans pleidooi als minister dat de ever closer union best wat minder kan?
Juncker zoekt tastbare Europese resultaten om de steun van de burgers te herwinnen. Het investeringsplan moet politieke daadkracht uitstralen ongeacht de rammelende onderbouwing. De financiering, de risico's en effecten van de potentiële projecten zijn in nevelen gehuld. Er zijn heel wat studies over tegenvallende resultaten van EU-investeringen en uitputting van Europese fondsen ligt altijd op de loer omdat lidstaten moeite hebben voldoende goede projecten in te dienen. Om dan toch investeringen mogelijk te maken moeten de kwaliteitseisen vaak omlaag. Alle seinen voor de 300 miljard staan op oranje. Typisch een plan van eerst beloven en dan pas over de onderbouwing nadenken.
Juncker heeft nóg een zorgwekkend signaal afgegeven. Nederland pleitte met minister Timmermans voor onafhankelijke toetsing van beleidsvoorstellen. Een van Juncker's eerste besluiten was echter dat de Commissie de kwaliteit van haar eigen initiatieven blijft keuren. Samen met het investeringsplan wekt dit de indruk dat Timmermans' positie beperkt is tot technische beleidsvoorstellen. Juncker bepaalt de politieke keuzes en de ambities. Bescheidenheid, onafhankelijkheid en afstand tot het Europees Parlement lijken ondergeschikt aan dadendrang en politisering.
Met deze start lijkt dit niet de Commissie die de EU klaarstoomt voor de door Nederland gewenste Europese toekomst. Commissaris Timmermans moet nog bewijzen dat hij dezelfde persoon is als minister Timmermans.
