De noodzaak van een nieuwe Europese Veiligheidsstrategie

Bijna tien jaar geleden maakte de EU haar eerste veiligheidsstrategie bekend. Een Veiliger Europa in een Betere Wereld was in die tijd (2003) voor de EU een vooruitstrevend document.

De strategie identificeerde een scala aan veiligheidsdreigingen: van regionale conflicten, falende staten en verspreiding van massavernietigingswapens tot georganiseerde misdaad en terrorisme. Het gaf aan dat veiligheidsbelangen steeds vaker over de grens moeten worden verdedigd en de EU klaar moet zijn om overal ter wereld op te treden. Intussen zijn de wereld en de EU van 2003 niet langer de wereld en EU van nu. Nieuwe ontwikkelingen maken het hoog tijd voor een nieuwe Europese Veiligheidstrategie.

Veranderde wereld
De Clingendael Strategische Monitor 2012 wierp een blik vooruit en constateerde dat internationale samenwerking onder grotere spanning komt te staan. Het internationale systeem ontwikkelt zich van één  gekenmerkt door 'samenwerking tussen staten naar een situatie waarin (blokken) staten zich steeds minder coöperatief opstellen. De multilaterale verbanden waarin de EU voornamelijk opereert worden hierdoor vaker terzijde geschoven. Een centraal principe uit de 2003 strategie, effectief multilateralisme, staat hierdoor onder druk, en er moet serieus nagedacht worden over hoe hiermee om te gaan.

De financiële crisis heeft de problemen van het Westen onder een vergrootglas gelegd. Hoewel de EU landen samen de grootste economie vormen, is de vraag hoelang deze positie gehandhaafd kan worden. De BRIC landen blijven economisch groeien en demografische ontwikkelingen hebben zij in hun voordeel. Zij eisen een plek op het internationale toneel op. Dit heeft invloed op het optreden van de EU in internationale verbanden en instellingen op het gebied van internationale veiligheid. Strategisch dialoog met de BRICs is daarom van belang.

Door het veranderende machtsevenwicht is het internationale zwaartepunt richting  Azië gekanteld. De Verenigde Staten hebben het aandachtsgebied daarom ook verschoven naar deze regio. Dit heeft consequenties voor Europa, dat meer op zichzelf aangewezen is voor de eigen veiligheid en niet langer Amerikaanse bijstand als vanzelfsprekend kan zien. De EU zal zich in de directe omgeving meer moeten laten gelden. De terughoudende opstelling van de EU bij de crisis in Libië is in dit opzicht een gemiste kans om verantwoordelijkheid te nemen voor veiligheid en stabiliteit in de directe omgeving.

De bovengenoemde veranderingen zet de EU voor aanzienlijke uitdagingen die van de EU internationaal een coherente respons vergen. Een nieuwe Europese veiligheidsstrategie is een belangrijk middel de organisatie van prioriteiten, aanpak en bijbehorende middelen helder te krijgen.

Veranderde EU
Ook de EU zelf is veranderd sinds 2003. Met de uitbreidingsrondes van 2004 en 2007 groeide de EU van 15 naar 27 lidstaten. Hierdoor is bijna de helft van de huidige lidstaten niet betrokken geweest bij de ontwikkeling van de veiligheidsstrategie. Met het Verdrag van Lissabon verkreeg de EU onder andere een nieuwe diplomatieke dienst en een Hoge Vertegenwoordiger versterkte capaciteit om in het kader van buitenlands- en veiligheidsbeleid op te treden. De dienst opereert echter nog niet optimaal en is gebaatbij een strategie die richting geeft en coherentie bevorderd. Het proces dat leidt tot een nieuwe strategie verdient ook aandacht en dient breed en inclusief te zijn, zoals bij het NAVO Strategisch Concept.

Nederlands belang
Voor Nederland is de ontwikkeling van een nieuwe veiligheidsstrategie van belang. Door onze beperkte grootte en slagkracht zijn wij voor vele veiligheidsvraagstukken afhankelijk van internationale samenwerking. De EU is, naast de NAVO, hiervoor het belangrijkste raamwerk. Een veiligheidsstrategie bevordert de effectiviteit van ons optreden in EU verband, bijvoorbeeld bij piraterijbestrijding, maar ook de behartiging van Nederlandse belangen via de EU in een internationaal veld met grotere spelers als China, India, Brazilië en Rusland.

Nederland en de EU zitten in feite in hetzelfde schuitje. Veranderende wereldverhoudingen, complexe veiligheidsdreigingen en een verzwakkende machtspositie maken het noodzakelijk om het beste te maken van beperkte middelen. Voor Nederland betekent dit aansluiten bij internationale veiligheids- en defensiesamenwerking. Voor de EU betekent dit het smeden van een coherent en gericht veiligheids- en defensiebeleid. Kortom, het is hoog tijd voor een nieuwe Europese Veiligheidsstrategie.

Lees meer over de noodzaak van een nieuwe Europese Veiligheidsstrategie en gerichte beleidsaanbevelingen in de Clingendael Policy Brief van Margriet Drent en Lennart Landman Why Europe needs a new European Security Strategy.