De receptorbenadering in het Nederlandse mensenrechtenbeleid

Het ene mensenrecht is het andere niet, vindt Rosenthal. Hij ziet wel iets in de 'receptorbenadering'.

Gelden voor minister Rosenthal de mensenrechten altijd, voor iedereen, en overal? Het antwoord wil maar niet echt duidelijk worden. Het begon met de nota 'Verantwoordelijkheid voor vrijheid', vorig jaar. Eigenlijk gaf de minister toen al een hint, door op de 'noodzaak van selectiviteit en effectiviteit' te wijzen. Aha, minder mensenrechtenbeleid dus, volgens critici.

Mensenrechten moet je alleen doen waar Nederland een verschil kan maken. En mensenrechten hoef je echt niet altijd nationaal te doen als het ook via de EU kan. 'Daarvan wil het kabinet optimaal gebruik maken,' schreef Rosenthal, zeker nu de EU na het verdrag van Lissabon 'als nooit tevoren in staat (is) om een coherent en krachtig mensenrechtenbeleid te voeren'.

Amnesty International (AI) reageerde achterdochtig. Wat bedoelde de minister met een consequent optreden tegen 'buitenrechtelijke' verdwijningen (bestaan er dan soms legale verdwijningen?). Wat bedoelde de minister met ageren tegen 'politieke' doodstraffen (zijn andere doodstraffen wel toelaatbaar?). Wat bedoelde de minister met optreden tegen foltering van activisten (mogen niet-activistische dwarsliggers soms wel worden gefolterd?). Te veel ongelukkige formuleringen om af te doen als spijkers op laag water, vond AI.

En dan was er nog het listige toevoeginkje 'dat vooruitgang op mensenrechtengebied ook vooral uit mensen en samenlevingen zelf moet komen'. Daar kon geen mens tegen zijn, al zou je het ook een disclaimer kunnen noemen die de minister bij voorbaat voor selectief optreden excuseert. Het zinnetje bleek niet alleen een waarheid als een koe, maar ook handvat voor politici die vinden dat de dominee te ver voor de muziek uitloopt in het uitdragen van de mensenrechten. Of dat het ene mensenrecht het andere niet is.

Het SGP-Kamerlid Van der Staaij reikte de bewindsman per motie de zogenaamde receptorbenadering aan. Een uitvinding van de Utrechtse rechtsgeleerde Tom Zwart, waarin de universaliteit van de mensenrechten wordt gerelativeerd: elk land heeft zijn eigen zeden en gewoonten, iets waar je heel erg rekening mee moet houden als je een ander land de les leest. Pacta sunt servanda, die receptorlanden moeten zich aan de mensenrechtenverdragen houden, maar zij mogen zelf bepalen hoe.

Controversieel in de mensenrechtenbeweging, maar niet in de kleinchristelijke gedooglogica, waar zelfs verzet bestaat tegen passief kiesrecht voor vrouwen. Maar ook de VVD is, laten we in het jargon blijven, receptief voor de receptorbenadering. Buitenland woordvoerder Han ten Broeke ziet er op zijn blog kansen in voor een 'modern en realistisch' Chinabeleid waar anderen nog iets van kunnen opsteken: 'De heer Tom Zwart, die dat heeft ontwikkeld met een Chinese collega, bewees het zelf door als eerste westerse hoogleraar op de Chinese staatszender CCTV te worden geïnterviewd over mensenrechten, waarmee hij meer resultaat boekte dan de Amerikaanse president Obama bij zijn laatste bezoek aan Peking.'

De receptorbenadering maakt onderscheid tussen moderne en traditionele samenlevingen. De eerste hebben de Verlichting achter de rug en benadrukken humane autonomie en keuzevrijheid. De mensenrechten zijn daar vooral rechten van de individuele mens. De tweede, denk aan China en Afrika, volgen een communaal ontwikkelingspad en daar gaat het gemeenschapsbelang niet zelden boven het individuele. Wat wij onvrijheid van meningsuiting of vrouwenonderdrukking noemen, moet je daar vaak via de stamoudste of, in de Volksrepubliek China, via maoïstische volkscomités regelen. Geen pleidooi voor het instandhouden van barbarij, maar wel voor nederigheid in het opeisen van het westerse morele gelijk.

Rosenthal bleek gecharmeerd van de receptorbenadering. In de Tweede Kamer typeerde hij de theorie als 'een zeer wezenlijke benadering die kansen biedt voor alle landen waar alleen confronteren contra-effectief werkt'. 'Wij hanteren op dit punt een zekere selectiviteit.' En: 'Sommigen zullen zaken interpreteren als schendingen van de mensenrechten, terwijl anderen zich afvragen of wij daar echt aandacht aan moeten geven. Dan zoek ik het liever in het aanspreken van de landen die keiharde mensenrechtenschendingen op hun conto hebben.' Ai, welke landen bedoelde hij daar nu mee, en wat is 'keihard'? En kon dat geen excuus zijn om de andere kant uit te kijken bij landen waar de koopman last heeft van de dominee? Let op die receptorbenadering, en vooral op de receptie die hij in de Haagse coalitie zelf heeft ontvangen!