EU Forum

Drie scenario's voor de toekomst van de euro

19 Mar 2014 - 13:00
Bron: Flickr / Alan Klim

De ontwikkelingen rond de euro gaan snel. Soms lijkt het eind van de eurocrisis in zicht: er kwam wat rust nadat president Draghi van de Europese Centrale Bank zei dat hij er alles aan zou doen om de euro te redden. Met het eindeloze kapitaal van de ECB hoeven beleggers niet te vrezen dat landen of systeembanken zullen omvallen. Hierdoor daalden de rentes op Italiaanse en Spaanse overheidsschulden. Intussen lijken maatregelen in Ierland en Portugal te werken. Zelfs Griekse exporten stijgen weer.

Maar na de Italiaanse verkiezingen lijkt de euro weer minder zeker, terwijl de staatsschuld in dat land oploopt tot 130 procent. Ook de Franse staatsschuld stijgt, naar 95 procent. En Spanje moet uitstel van de hervormingen aanvragen. Helaas is Nederland eveneens een zorgenkindje met negatieve groei en torenhoge schulden. De eurocrisis wordt nu nog concreter door de ontwikkelingen op Cyprus.

Er zijn meer redenen tot zorg. Het Verenigd Koninkrijk, onze traditionele vriend binnen de EU, staat liever op grotere afstand daarvan. Ook is de positie van Nederland tussen de zeventien eurolanden flink in gevaar door het politiek gewicht van de zuidelijke lidstaten onder leiding van Frankrijk, Italië en Spanje. Intussen wil de Europese Commissie de economische regering van de EU worden met een zwaardere rol voor het Europarlement. Het antwoord was de roep om een referendum in Nederland over de sluipende europeanisering.

Hoopgevend zijn de nieuwe, strakkere begrotingsregels. In het voorjaar dienen ze hun begrotingen en economische plannen aan Brussel voor te leggen. Echter, het kon wel eens een tijger zonder tanden blijken: Italië zit in een politieke crisis en Frankrijk draalt met hervormingen.

Hoe zal het verder gaan met de euro? Het eerste scenario is waar optimisten op hopen: de eurozone wordt als Duitsland. Vanaf het begin van de euro ging de strijd tussen het Franse centrale bankmodel en het Duitse. De Franse bank drukte makkelijk geld bij als het economisch tegenzat, zodat hervormingen in de reële economie vermeden werden. De Duitse centrale bank heeft daartegen altijd gevochten. Het verklaart de Duitse concurrentiekracht.

Bij dit scenario hoort een beperkte politieke unie waarin 'Brussel' het nationale economisch beleid toetst op realisme. De ECB houdt een bescheiden rol omdat landen niet uitgekocht hoeven te worden. Overheden moeten vooral zelf opletten. De optimisten hopen dat over vijf jaar de lidstaten uit de problemen zijn, vooral omdat de wereldeconomie dan wel weer zal zijn aangetrokken. Dit scenario wordt evenwel steeds minder waarschijnlijk.

Het tweede scenario behelst een veel zwaardere politieke unie. Het is duidelijk dat weinig lidstaten klaar waren, noch zijn, voor de euro door hun ineffectieve en corrupte besturen. Omdat bezuinigingen en hervormingen weerbarstig kunnen zijn, moet de EU bijspringen met sociale programma's en een veel actievere begrotingscontrole om te monitoren dat landen toch hervormen ondanks uitstel. Dit vergt een politieke unie met een Europese Commissie die beschikt over grote budgetten en een politieke ECB, die waakt over werkgelegenheid. De regel dat landen zelf hun overheidsfinanciën bewaken, geldt in dit scenario niet meer. Omdat er meer op EU-niveau wordt besloten, zal het Europarlement meer macht krijgen. Dit is dan ook het model dat de Commissie heeft voorgesteld.

Dit scenario is echter evenmin aannemelijk. Want het vraagt verdragsaanpassingen en daarvoor zijn (kansloze) referenda nodig. Ook bestaat er een reëel gevaar dat de eurozone, met de sterk 'zuidelijke' invloed, een Frans signatuur krijgt. Hiermee zijn we dan meteen bij het laatste scenario: de ECB heeft haar onafhankelijkheid verloren en het economische model krijgt het gevreesde Franse karakter. Hiertegen heeft Nederland zich altijd verzet.

De eurocrisis dwingt tot machtsverschuivingen in de EU. Europese instellingen worden belangrijker. Dit is niet erg, maar het gevaar bestaat dat ze van karakter veranderen omdat de instellingen minder koersen op het Duitse model. Nederland moet goed op zijn tellen blijven passen, zodat we niet in een scenario terechtkomen dat we niet willen.