Vandaag is het Europadag. Dan wordt herdacht dat 61 jaar geleden de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman met zijn beroemde plan kwam waarbij 'een oorlog tussen Frankrijk en Duitsland niet alleen ondenkbaar, maar ook materieel onmogelijk wordt'. Oud-bondspresident Roman Herzog zal vandaag een toespraak houden in de Eerste Kamer.
Zalig verklaren
Het Schuman-plan gaf de aanzet tot de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), en geldt in Europese kring als een heilig geschrift, dat vrede, stabiliteit en welvaart heeft gebracht voor het verscheurde continent. De opstellers ervan worden bijna als heiligen vereerd. Het gebeente van co-auteur Jean Monnet werd in 1988 bijgezet in het Parijse Panthéon, de laatste rustplaats van allerlei Franse beroemdheden. En de Congregatie voor de Zalig- en Heiligmakingsprocessen van de Romeinse Curie onderzoekt of Robert Schuman op 'heldhaftige wijze de christelijke deugden heeft beoefend', zodat hij zalig kan worden verklaard.
Deze adoratie is overdreven. Niet de Europese instellingen hebben de eerste steen gelegd voor een duurzame vrede in Europa, maar de Bondsrepubliek Duitsland deed dat zelf.
Economische motieven
De gemeenschappelijke markt voor kolen en staal wilde West-Europa sterker maken in de Koude Oorlog, en tegelijkertijd de Franse staalindustrie beschermen tegen de gevreesde Duitse concurrentie. De besluiten van de EGKS waren uitsluitend economisch gemotiveerd. Het verhinderen van een nieuwe oorlog was slechts een Frans voorwendsel; een moreel chantagemiddel om Duitsland tot concessies te bewegen. Het aanpakken van de West-Duitse oorlogscapaciteit was ook helemaal niet nodig, want die capaciteit werd in 1945 volledig aan banden gelegd door de geallieerde bezettingsmogendheden. Een hervatting van eventuele Duitse agressie was dus ook al vóór het Schuman-plan 'materieel onmogelijk'.
Veel belangrijker voor de lieve vrede was een factor die in het geschiedbeeld van de naoorlogse Europese integratie vaak onderbelicht blijft: de metamorfose van 'Hitler's willige beulen' tot 'Europa's willige democraten'. Die metamorfose was voor een deel het logisch gevolg van de totale militaire, politieke en morele ondergang van het Derde Rijk.
De wonderen van Adenauer waren groter dan die van Schuman...De verpletterde Duitsers móesten wel tot inkeer komen. En dat deden ze. In een mum van tijd werd in de westelijke bezettingszones een rudimentair bestuursapparaat opgezet. In 1949 nam de Parlementaire Raad in Bonn een grondwet aan met een zeer uitgebalanceerde federale en democratische opzet.
Vredelievend
Slechts vier jaar na de ineenstorting van het Derde Rijk kreeg Europa een uiterst vredelievende Bondsrepubliek in zijn midden, die zou uitgroeien tot een van de meest succesrijke staten ter wereld. De West-Duitse democratie was in de jaren vijftig aanmerkelijk stabieler dan de Franse Vierde Republiek met zijn vele wankele kabinetten, en zeker ook vreedzamer, gelet op de wrede koloniale oorlogen waarin Frankrijk toen verwikkeld was. Duitsland werd lid van de NAVO, maar in de grondwet werden zeer stringente bepalingen opgenomen over de inzet en samenstelling van de Bundeswehr. Parijs kon Schuman's mooie vredeslessen in die jaren beter gebruiken dan Bonn.
Het wenkend perspectief van de gemeenschappelijke Europese markt en de internationale verdragskaders hebben de opmerkelijke Duitse transsubstantiatie ongetwijfeld in positieve zin beïnvloed. Maar dat proces was in de kern een eigen West-Duitse verdienste. De twaalf inktzwarte nazi-jaren vormden waarschijnlijk eerder een brute onderbreking van al langer werkzame democratische tendensen, dan een bewijs van een ongeneeslijke Duitse kwaal. Ook zonder supranationale poespas zou West-Duitsland na 1945 waarschijnlijk een bijzonder vreedzame factor zijn gebleven in de Europese politiek.
Op 8 mei 1945 capituleerde het Derde Rijk. Dat is eigenlijk een betere begindatum van de Europese vrede dan 9 mei 1950. Acht mei zou dus Europadag moeten worden. Die datum spoort ook best met het Schuman-plan. Want dat was al op maandagavond 8 mei 1950 beklonken toen de - vloeiend Duitssprekende - Franse minister persoonlijk Konrad Adenauer opbelde met de vraag of hij de verklaring kon accepteren. 'Jawohl', zei de kanselier. De datum 9 mei suggereert te veel dat de herwonnen Europese vrede bovenal een Franse verdienste is. Acht mei doet tevens recht aan de fenomenale Duitse inbreng.