…De Filipijnse president Duterte zorgt ervoor dat er maar weinig terechtkomt van de ambities van de Amerikanen in de regio Azië-Stille Oceaan.
Kort na zijn aantreden als president kondigde Barack Obama aan, het Amerikaanse militaire zwaartepunt naar Azië te verleggen. Dit vooral vanwege het toenemende gewicht van dit werelddeel in de wereldeconomie. Volgens de toenmalige minister van Defensie, Leon Panetta, zou de nieuwe Amerikaanse benadering van de regio Azië-Stille Oceaan op vier gedeelde beginselen gaan berusten: handhaving internationale regels en orde, partnerschappen met landen in de regio, militaire presentie en projectie van macht. Naast versterking van de landstrijdkrachten, zou zestig procent van de zeestrijdkrachten in 2020 in de Stille Oceaan gestationeerd zijn. Van de overzeese capaciteit van de luchtmacht verbleef al 60 procent in de regio.
Scheiding
Militaire activiteiten in Afghanistan, Irak, Libië, Oost-Oekraïne, Syrië, de Zuid-Chinese Zee en bezuinigingen op defensie hebben de Amerikaanse militaire ambities in Azië echter onder zware druk gezet. Tot overmaat van ramp kondigde de Filipijnse president Rodrigo Duterte pas in China de ‘scheiding’ aan van zijn land van verdragspartner de Verenigde Staten. Nog in 2014 ondertekende Obama een overeenkomst met Dutertes voorganger, Benigno Aquino III. Deze overeenkomst verleende de Amerikaanse strijdkrachten geregelde
toegang tot vijf militaire bases en verhoogde het tempo van militaire oefeningen en militaire samenwerking tussen de twee landen. De regeling betekende een versterking van het Wederzijds Defensieverdrag uit 1951 en was een gevolg van de Filipijnse zorgen over toenemende dreiging van Chinese militaire expansie.
Provocerende taal
Duterte stond al bekend om zijn provocerende taal. Zo noemde hij Obama een ‘hoerenzoon’ en sprak hij lovende woorden over Hitler. De scheidingsaankondiging kwam niettemin als een complete verrassing. Maar al eerder had de Filipijnse president verklaard dat China over militaire superioriteit in de regio beschikt. Amerika heeft volgens hem zowel militair als economisch verloren. Duterte kondigde toen ook reeds het einde van de gezamenlijke marinepatrouilles met de Amerikanen in de omstreden Zuid-Chinese zee aan. Daarnaast zei hij de aanwezigheid van Amerikaanse strijdkrachten op het zuidelijke eiland Mindanao te beëindigen, evenals de militaire samenwerking met de Verenigde Staten. Dit ondanks tegenstand van zijn krijgsmacht.
Chinese ideologie
In China zei Duterte dat hij zich wil aanpassen aan de Chinese ideologie. Tevens kondigde hij aan misschien naar de Russische president Vladimir
Putin te gaan om hem te vertellen dat er een alliantie van de Filipijnen, China en Rusland zou ontstaan. ‘Het is wij drieën tegen de rest van de wereld. Het is de enige weg.’ Vol verbijstering is alom van de Filipijnse ommezwaai ten aanzien van de Zuid-Chinese Zee kennis genomen. Het Permanent Hof van Arbitrage had een voor de Filipijnen gunstige uitspraak gedaan over de internationaalrechtelijke status van de Zuid-Chinese Zee. Maar Duterte noemde dat ‘slechts een stuk papier met vier hoeken’ en verklaarde met de Chinezen over hun geschillen te willen praten.
Deze gebeurtenissen, in een tijd van een toenemende invloed van China, leiden tot een gepolariseerd geopolitiek landschap in Zuidoost-Azië. Ook Cambodja en Thailand hebben immers hun relaties met China verdiept. Sinds enkele jaren accepteert China de leidende rol van de Verenigde Staten in Azië niet langer. Zo merkte de Chinese president Xi Jinping op dat ‘de door de VS geleide wereldorde een pak is dat ons niet meer past’.
Eilandenketen
China is vastbesloten de balans in het westelijk deel van de Stille Oceaan te veranderen en boekt langzaam vooruitgang. De Chinese maritieme strategie ambieert op termijn een belangrijke eilandenketen te beheersen, die zich uitstrekt van Japan, via de Riukiu-eilanden en Taiwan, naar de Filipijnen en de Zuid-Chinese Zee. Deze eilanden zijn momenteel volledig soeverein. De Filipijnen kunnen voor de Verenigde Staten en hun bondgenoten als belangrijk platform fungeren om Chinese agressie in de Zuid-Chinese en Oost-Chinese Zee te weerstaan. Als de aangekondigde strategische verschuiving realiteit wordt, is voor de Verenigde Staten echter sprake van een gevoelig verlies.
De verdediging van de eilandenbarrières is immers een hoeksteen van de Amerikaanse strategie. Als de Filipijnen een Chinese bondgenoot worden, zal het voor de Verenigde Staten en hun partners uiterst moeilijk zijn de eerste keten van eilanden vast te houden.
De Verenigde Staten hebben voor het indammen van China nog militaire relaties met Australië, Japan en Zuid-Korea, naast nieuwe relaties met Indonesië en Vietnam. Gezien de groeiende militaire en economische opkomst van China in de regio is het echter de vraag of de steun van deze landen ook daadwerkelijk verleend zal worden. De militaire relatie met Japan is waarschijnlijk het meest betrouwbaar. Op de korte termijn is de Amerikaanse militaire macht in de regio weliswaar nog steeds superieur, maar op de lange termijn is dit minder waarschijnlijk. Gezien de Chinese opvattingen over internationaal zeerecht loopt de vrijheid van scheepvaart dan gevaar.
