Research

Trade and Globalisation

Op-ed

Heeft het Westen geleerd van Oekraïne?

26 Feb 2014 - 17:02
Bron: flickr / thisisbossi

Voor het moment is de kwestie-Oekraïne voor Rusland geëindigd in een nederlaag. Moldavië en Georgië zijn de volgende stukken in het schaaksspel. Rusland voert een hard machtsspel, lief doen werkt daarbij averechts.

De veiligheidsdocumenten van het Kremlin - de nationale veiligheidsstrategie, de militaire doctrine en het buitenlands beleid concept - vermelden dat Rusland terug is in de internationale arena als grote mogendheid. En ook dat Moskou haar internationale positie verder gaat versterken. Voorts dat Rusland, als rechtsopvolger van de Sovjetunie, zichzelf het recht toekent om zich te bemoeien met die andere voormalige Sovjetrepublieken. Het veiligheidsbeleid ‘geeft’ Moskou het recht te interveniëren in de voormalige Sovjetregio, in het bijzonder ten gunste van Russen aldaar. Ook gewapenderhand, wat we in augustus 2008 gezien hebben toen Georgië’s aspiratie om lid te worden van de NAVO werd afgestraft door het Russische leger.

Evenzo zal Moskou Oekraïne dus niet zomaar opgeven. Oekraïne zit diep in de Russische geest, het Russische rijk werd mede vanuit Kiev gesticht. Verder ligt de Russische Zwarte Zeevloot in de Oekraïense Krim, waarvandaan de Russische marine ook de wateren nabij Syrië controleert. De nu afgezette Oekraïense president Janoekovitsj heeft destijds als één van zijn eerste daden de huur van die vlootbasis aan de Russen met tientallen jaren verlengd. Ook militair en politiek-strategisch staat er dus veel op het spel. Mocht Oekraïne alsnog door een burgeroorlog uit elkaar vallen, dan is Moskou erbij gebaat om het separatisme van de veelal etnisch-Russische bevolking op de Krim aan zich te binden, om zo de vlootbasis in Sebastopol te kunnen behouden.

Euraziatische Unie

Binnen het Russische veiligheidsbeleid past ook het oprichten van organisaties om de ambitie van versterking van de internationale positie via de voormalige Sovjetregio gestalte te geven. Zo heeft Moskou een militaire alliantie opgericht, de Collective Security Treaty Organization (CSTO), met een militaire bijstandsclausule zoals de NAVO die ook heeft. Zou Azerbeidzjan zijn door Armenië bezette regio Nagorno Karabach met geweld willen terugnemen, dan is de kans groot dat Rusland middels die bijstandsclausule ingrijpt, wanneer soldaten van CSTO-lidstaat Armenië gedood worden door Azeri’s.

Daarnaast is het Kremlin bezig met de oprichting van de Euraziatische Unie (EAU). Met deze politiek-economische organisatie wil de Russische president Vladimir Poetin een concurrent voor de EU creëren. Vooralsnog maken naast Rusland alleen de voormalige Sovjetrepublieken Kazachstan en Wit-Rusland hiervan deel uit, met als belangstellenden Kirgizië en Armenië, die onbetekenend zijn. Deze EAU heeft alleen maar kans van slagen met de toetreding van Oekraïne, een groot land met een flinke economie, en gelegen op de rand van mededinger EU. Die kans lijkt nu verkeken met de huidige ontwikkelingen, wat een forse tegenslag is voor Poetins machtsaspiraties.

Westerse idealen

Oekraïne is de speelbal tussen Oost en West. De keuze is eigenlijk heel simpel. Kiest Kiev voor Europa, om zo op langere termijn te delen in de welvaart van de EU? Of kiest dit land voor Rusland, waarbij de Oekraïners alleen maar verslechtering van hun sociaal-economische toestand voor ogen kunnen zien, in de tang gehouden door corrupte regimes in Moskou en Kiev. Het lijkt er nu op dat Kiev definitief stappen zet richting de EU. Maar Oekraïne is niet de enige speelbal in Moskou’s machtsstrijd. Het gaat om de grijze zone van voormalige Sovjetrepublieken tussen de EU en Rusland.

De EU heeft daartoe een Oostelijk Partnerschap opgericht, met daarin Azerbeidzjan, Armenië, Georgië, Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië. Anders dan bij Rusland streeft de EU - toch een gemeenschap van waarden - daarbij niet naar macht en invloed, maar beoogt het de sociaal-economische ontwikkeling van deze staten te bevorderen, waarmee Brussel stabiele en veilige grenzen bewerkstelligt. Het gaat de EU dus niet om militaire samenwerking en ook niet om deze landen lid te maken van de Unie. Van deze zes landen zitten Wit-Rusland en Armenië onmiskenbaar stevig in het Russische kamp. Daarom was en is Oekraïne zo belangrijk, als voorbeeld voor de rest. Als Oekraïne valt voor Moskou is de kans voor de anderen op intensieve samenwerking met de EU ook veel kleiner.

Op de EU-top in Vilnius van november 2013, waar Oekraïne plotseling afhaakte en Janoekovitsj voor Poetin koos, hebben Georgië en Moldavië wel zo’n samenwerkingsverdrag met de EU getekend. Terwijl de kwestie Oekraïne nog loopt is Moskou druk bezig om de binnenlandse verdeeldheid in Georgië en Moldavië aan te wakkeren teneinde implementatie van de aangegane samenwerking met de EU te voorkomen. Dit Russisch torpederen van samenwerking van voormalige Sovjetrepublieken met het Westen is niet nieuw. In 2008 was de Russische interventie tegen Georgisch NAVO-lidmaatschap - met een militaire invasie - wel heel erg duidelijk. En tot nog toe komt Moskou daar mee weg omdat het Westen zich dat gelegen laat liggen.

Harde aanpak

In augustus 2008 verklaarden de EU en de NAVO na het Russische militaire optreden tegen Georgië dat zij pas weer met Moskou op hoog niveau zouden praten als de Russische troepen uit Abchazië en Zuid-Ossetië zouden zijn teruggetrokken. Echter tot op de dag van vandaag zijn die troepen er nog. Eind 2008 ging de EU al weer het gesprek aan met het Kremlin en de NAVO volgde niet veel later. Waarom zou Moskou dan Westerse instituties zoals de EU serieus nemen? Ze komen hun dreigementen toch niet na.

Oekraïne heeft desperaat geld nodig voor zijn bankroete economie. Bij de EU-top van Vilnius van november 2013 waren EU en IMF niet bereid om met geld over de brug te komen en koos Janoekovitsj voor Rusland. Pas nu bieden EU en IMF wel geld om de Oekraïense economie maar ook het staatsbestel radicaal om te vormen naar EU-normen. Moskou voert een onverbiddelijke harde koers van zero-sum - geen concessies - om zijn machtsaspiraties te verwezenlijken. Het Westen - EU en NAVO - zijn hier doorgaans te netjes voor, concentreren zich op soft power en willen succes boeken middels compromissen. 

Voorts loopt het Westen steeds achter de feiten aan. In 2008 was het al maanden duidelijk aan militaire voorbereidingen dat Moskou gewapenderhand zou voorkomen dat Georgië NAVO-lidstaat werd. En Oekraïne en Moldavië hebben al herhaaldelijk met handels- en gasboycotten ondervonden dat Rusland hun gang naar het Westen ontoelaatbaar acht. Het is hoog tijd dat het Westen een pro-actief beleid gaan voeren in plaats van achter de (Russische) feiten aan te lopen. Dat bespaart ook mensenlevens, die bij de Russische inval in Georgië van 2008 en nu ook in de strijd tussen machthebbers en volk in Kiev zijn opgeofferd. Moskou luistert alleen naar harde taal, compromissen zitten niet in het Russische jargon. 

Dus als het Westen de voormalige Sovjetrepublieken welvaart en democratie wil kunnen bieden dan zal het voortaan een pro-actieve en ferme koers - anticiperend op Russische acties - moeten varen. Daar is niets mis mee. En dan weet ook Moskou beter waar ze met ons aan toe zijn.