Nu de Ebola epidemie in de drie West-Afrikaanse landen - Guinee, Sierra-Leone en Liberia - langzaam tot een einde lijkt te komen, begint men zich af te vragen wat we van deze ongekend grote Ebola uitbraak kunnen leren. Laten we om te beginnen voorzichtig zijn. Men dacht ook al in September 2014 dat de uitbraak over zijn hoogtepunt heen was, terwijl de ziekte toen in alle drie de landen in alle heftigheid uitbrak. De Ebola epidemie kent een grillig verloop en is niet altijd even voorspelbaar. De Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) heeft als één van de belangrijkste lessen geleerd dat een gezondheidssysteem veerkrachtig is als het 1) de schok van een noodsituatie als Ebola kan absorberen, 2) tegelijkertijd de normale gezondheidsdiensten door kunnen gaan en 3) ook andere sectoren in het land (zoals onderwijs en publiek transport) gewoon kunnen blijven functioneren.
Zorgverleners als besmettingshaard
Ik was in Januari 2015 in Guinee, om in samenwerking met het nationale onderzoekscentrum van voor gezondheid op het platteland, te analyseren wat nodig is om het gezondheidssysteem van Guinee versterken. Guinee heeft één van de hoogste moeder- en zuigelingensterfte cijfers ter wereld. Er is in Guinee te weinig werkgelegenheid voor zorgpersoneel. Dat geldt vooral voor verloskundigen en verpleegkundigen. Tegelijkertijd worden er te weinig mensen opgeleid voor deze beroepen. Zoals in veel andere ontwikkelingslanden, werkt het meeste zorgpersoneel in de steden en is het moeilijk om mensen te motiveren om op het platteland te werken. Het zorgpersoneel dat wel opgeleid is, werkt vaak als ‘vrijwilliger’ in de klinieken van de overheid, of ze hebben een eigen kleine kliniek aan huis. Zij bieden tegen een vergoeding hun diensten aan. Deze zorgverleners hebben een belangrijke rol gespeeld in de verspreiding van Ebola. Ze hadden geen beschermend materiaal zoals handschoenen en veel van het medische materiaal dat ze gebruikten werd niet gesteriliseerd. Zo vormden ze een besmettingshaard voor anderen.
Veel gezondheidswerkers zijn overleden
In Guinee zijn 186 gezondheidswerkers besmet, waarvan er 94 zijn overleden. Dit is een fors aantal in een land waar personeel al zo schaars is. Zowel de bevolking als de zorgmedewerkers zelf zijn nu bang om gebruik te maken van de gezondheidszorg. Het zal nog enige tijd duren voor het vertrouwen terugkomt. Het effect van de Ebola epidemie rimpelt daarmee nog langer door. Omdat de gezondheidszorg nog niet op orde is, nemen een aantal andere voorkombare ziekten toe. Zo zijn er 411 gevallen van mazelen vastgesteld omdat mensen niet meer naar de vaccinatieposten komen. Ook het aantal bevallingen dat onder professionele begeleiding gebeurt met 20% afgenomen. Dit heeft een negatief effect op de moeder – en zuigelingensterfte in het land.
Effecten buiten West-Afrika
Het effect van de Ebola epidemie blijft niet beperkt tot West-Afrika. In onze gemondialiseerde samenleving kan een virus als Ebola zich snel verspreiden. Dat er ook gevallen van Ebola buiten Afrika werden vastgesteld, zorgde ervoor dat er ook in de Verenigde Staten (VS) en Europa aandacht was voor de uitbraak. De VS stuurde zelfs militairen naar Liberia om te helpen Ebola in te dammen. Het leidde ook tot onnodige angst. Men zegt wel over Ebola dat ‘de paniek zich veel sneller verspreidt dan het virus zelf’.
En tekort van 7,2 miljoen gezondheidswerkers
Eén van de grote uitdagingen voor gezondheidssystemen is dat er op mondiale schaal simpelweg te weinig zorgpersoneel is om uitbraken van besmettelijke ziekten te voorkomen, vroegtijdig te detecteren en aan te pakken. Wereldwijd hebben we al een tekort van 7,2 miljoen artsen, verloskundigen en verpleegkundigen. Zonder verder ingrijpen kan dat tekort de komende decennia oplopen tot 12,9 miljoen. Verdere ontwikkeling van het zorgpersoneel moet dus prioriteit krijgen in de nieuwe ontwikkelingsdoelen de die millenniumdoelen opvolgen. Dat geldt voor zowel de opleiding, werkgelegenheid, kwaliteit als verdeling over landen. Een cruciale vaag is wie dan de salarissen van deze mensen moet gaan betalen. Dit is ook een internationale verantwoordelijkheid. Men kan niet verwachten dat landen zoals Guinee in enkele jaren een heel nieuw kader aan zorgpersoneel kunnen opleiden en daarvoor salarissen beschikbaar kunnen stellen. Ebola is slechts de ijsberg van meerdere (opnieuw) opkomende infectieziekten, waar we ons op mondiale schaal op moeten voorbereiden. Een goed zorgpersoneel is een voorwaarde om een solide en veerkrachtige gezondheidsdiensten op te bouwen.
