“A perfect storm”, zo bestempelde menig waarnemer nog tot onlangs de situatie waarin de Europese Unie verkeerde. Bovenop de eurocrisis, de Oekraïne-crisis en de vluchtelingencrisis kwam de schok van het Brexit-referendum: voor het eerst koos een meerderheid van het electoraat van een EU-lidstaat ervoor de uitgang op te zoeken. Zouden andere Europese lidstaten het Britse voorbeeld willen volgen?
Het rijzende tij van de populistische euroscepsis in verscheidene delen van Europa deed het ergste vrezen. Intussen bleef het economisch herstel breekbaar, zorgde Poetin voor instabiliteit aan de oostgrens, verbreidde het voorbeeld van diens ‘illiberal democracy’ zich ook in enkele oostelijke lidstaten en liet de nieuwgekozen Amerikaanse president Trump Europa ernstig gissen naar zijn steun voor onze veiligheid en integratie. De naoorlogse orde in dit deel van de wereld leek op springen te staan. Weinig minder dan een volmaakte storm, inderdaad.
Euroscepsis lijkt over haar hoogtepunt heen... ..
Enkele maanden verder is het politieke natuurgeweld danig tot bedaren gebracht. Allereerst slaagden de EU-27 erin van de nood een deugd te maken. Met het Bratislava-proces en de Verklaring van Rome hebben ze bevestigd verder in Europa te willen investeren en naar de wensen van haar burgers te luisteren. Ook zijn ze er verrassend snel in geslaagd zich gemeenschappelijk op te stellen tegenover het aanstaande Britse uittreden. Intussen trekt de Europese economie aan, begint zelfs Griekenland uit het dal omhoog te kruipen en houden Poetin en Trump zich rustiger dan tot voor kort het geval was.
Of daarmee enig verband bestaat is onzeker, maar de euroscepsis lijkt voorlopig over het hoogtepunt heen te zijn. In Nederland bleef op 15 maart het anti-Europese populisme achter bij de prognoses. In Duitsland ligt een zege in september van Angela Merkel voor de hand, terwijl haar grootste concurrent, Martin Schulz, ook over goede Europese papieren beschikt. De voorspelde zege van Theresa May in de Britse verkiezingen in juni belooft de Brexit-onderhandelingen minder explosief te maken dan gevreesd. En de grillige Italiaanse verkiezingen zijn naar begin 2018 doorgeschoven.
Frankrijk is meer dan ooit op zoek naar zijn ziel, wat president Macron voor grote opgaven stelt
En dan is daar sinds zondag 7 mei Emmanuel Macron, de nieuwe president van Frankrijk. Met twee derde van de uitgebrachte stemmen heeft hij ruimschoots gewonnen van Marine Le Pen, zijn populistische concurrente, die lange tijd veel bedreigender leek. Macron is verklaard Europeaan en wil bovendien Frankrijk hervormen, zodat het zijn Europese rol weer met kracht en zelfvertrouwen kan vervullen. Alleen maar goed nieuws voor Europa dus.
…..zeker na de zege van Macron, of toch niet helemaal?
Of misschien toch niet? In elk geval niet helemaal. Allereerst is Macrons zege veel minder overtuigend dan deze op het eerste gezicht lijkt. Veel Fransen hebben zonder veel overtuiging op hem gestemd, omdat ze de kandidate van het Front National niet aan de macht wilden zien. Toch hebben ruim tien en een half miljoen Fransen op haar gestemd, waarmee zij de gespletenheid van het Franse volk tot uitdrukking brachten. Frankrijk is meer dan ooit op zoek naar zijn ziel, wat president Macron voor grote opgaven stelt. Hij moet bij de parlementaire verkiezingen in juni een stabiele meerderheid voor zijn regering verwerven: niet eenvoudig voor een geheel nieuwe partij die in het land nog moet wortelen.
Nog moeilijker wordt het, maatschappelijke steun te vinden voor de hervormingen die hij heeft aangekondigd: vooral de veranderingen in het arbeidsbestel zullen ongetwijfeld de Franse straten rood doen kleuren. Macron zal niet de eerste Franse president zijn die door fel vakbondsverzet zijn plannen voor een dynamischer Frankrijk laat varen.
Krijgt Macron Frans-Duitse motor van de EU weer aan de praat… ..?
En toch zal Macron voor zijn hervormingen een meerderheid moeten verkrijgen, wil hij Frankrijk weer een betekenisvolle plaats in Europa geven. Want die Franse rol neemt al jaren af. Gaf het land vóór 1990 in de Europese integratie nog de toon aan en liep het ook daarna nog gelijk op met het krachtig gegroeide Duitsland, sinds een aantal jaren is het sterk in invloed teruggevallen. Hierdoor hapert al tijden de onmisbare Frans-Duitse motor van de EU. Zeker is dit zo sinds het uitbreken van de eurocrisis in 2010. Niet alleen houden Frankrijk en Duitsland er uiteenlopende opvattingen over de aanpak van die crisis op na, ook blijft de Franse economie al zo’n 10 à 15 jaar sterk achter bij de Duitse.
Vooralsnog is de Duitse vreugde over Macrons zege groot, zowel bij de CDU van Merkel als bij de SPD van Schulz
Macron lijkt dit heel goed te beseffen. In zijn verkiezingsprogramma stelt hij dat Frankrijk zich onverwijld aan de Europese begrotingsregels moet gaan houden. Maar ook wil hij met efficiëntere markten voor arbeid en producten Frankrijk zijn economische dynamiek teruggeven. Frankrijk moet zich beter weren op de wereldmarkt, moet zijn uitgedijde staatsbegroting intomen en zo zijn werkloosheid krachtig terugdringen. Daarvoor heeft het Europa nodig, maar alleen door hieraan zelf te werken, kan Frankrijk weer zijn Europese rol spelen.
… ..en is de steun van Duitsland daarbij verzekerd?
Zal Europa het Macron gunnen? Alle ogen zijn hierbij gericht op Duitsland. Kunnen Berlijn en Parijs het weer fundamenteel eens worden en daarmee de basis leggen voor een breed Europees compromis? Vooralsnog is de Duitse vreugde over Macrons zege groot, zowel bij de CDU van Merkel als bij de SPD van Schulz. Duitsland wil niets liever dan de band met Frankrijk herstellen en zo Europa vooruitbrengen.
Maar geldt dit ook als Macrons plannen Duitsland geld gaan kosten? Zo wil hij een apart budget voor de eurozone, waarvan de besteding door een europarlement wordt bepaald en door een euro-minister van financiën en economie wordt beheerd. Zal dit idee ook gaan in de richting van de instelling van ‘eurobonds’, waartegen Duitsland (net als Nederland) zich steeds krachtig heeft verzet? Grotere Duitse steun kan Macron verwachten voor zijn idee om de ‘overschotlanden’ meer te laten investeren om het evenwicht in de eurozone te herstellen, zeker als hij serieus werk maakt van zijn hervormingen in eigen land.
Het belangrijkste zal echter zijn dat in Europa het onderling vertrouwen wordt hersteld, doordat alle sleutellanden hun handrem loslaten. Dan zal Macrons verkiezing echt Europese betekenis krijgen en de storm werkelijk gaan liggen.
Deze opinie kan ook in het Engels gelezen worden en is gepubliceerd met steun van de Adessium Foundation.
