Mogelijkheid van aanslag met 'vuile bom' moet ernstig worden genomen - Nucleaire dreiging al-Qaeda netwerk alles behalve fictie

We moeten af van het idee dat het gebruik van massavernietigingswapens door terroristen slechts fictie is, zo waarschuwt Edwin Bakker.Na de aanslagen van ?9/11? werd gevreesd dat de volgende grote klap van het al-Qaeda netwerk er een met een massavernietigingswapen zou zijn. De aanslagen in de VS lieten immers zien dat niet wordt teruggedeinsd voor catastrofaal geweld. Precies tweeëneenhalf jaar later kwam die klap. Met iets meer dan een dozijn conventionele bommen wist een relatief kleine groep terroristen, opererend onder de vlag van al-Qaeda, onverwacht en hard toe te slaan. Spanje en de wereld werden geschokt, maar zonder dat hiervoor massavernietigingswapens nodig waren. Is de angst voor een nucleaire terroristische doorbraak dus overdreven gebleken?

Een duidelijk antwoord op deze vraag is niet te geven. Feit is dat er sinds 11 september 2001 diverse aanwijzingen gevonden zijn dat het al-Qaeda netwerk geïnteresseerd is in massavernietigingswapens. Daarnaast zijn er gevallen bekend van terroristische organisaties die radioactief materiaal in handen proberen te krijgen. Vooral dit laatste verontrustte het Atoomagentschap van de VN in Wenen, de IAEA, zozeer dat het vorig jaar een conferentie organiseerde over zogeheten ?vuile bommen?. Zo?n bom bestaat uit conventionele explosieven en radioactief materiaal dat door de explosie verspreid wordt. Het moeilijke deel van het fabricageproces van een dergelijk wapen is het bemachtigen van radioactief materiaal en de opslag en verwerking ervan zonder dat de makers zelf slachtoffer worden van de straling. Deze moeilijkheden zijn echter overkomelijk voor een goed georganiseerde en gefinancierde terreurorganisatie.

Terroristen kunnen het materiaal voor een vuile bom op verschillende wijzen verzamelen. Men kan de radioactieve elementen kopen op de zwarte markt. Een tweede, vaak onderbelichte, mogelijkheid om radioactief materiaal in handen te krijgen is diefstal van commerciële voorraden bijvoorbeeld uit laboratoria, ziekenhuizen, kernenergiefaciliteiten en industriële complexen. Voor het opslaan en verwerken van het materiaal en het maken van de bom zelf kunnen terreurorganisaties, beschikkend over grote sommen geld, wetenschappers inhuren. Ook hierbij wordt vooral gekeken naar de voormalige Sovjet-Unie, waar veel nucleaire wetenschappers en experts onderbetaald worden voor hun kennis en kunde of geen werk meer hebben.

De ?vuile bom? geldt als een ?catastrofaal? wapen; niet zozeer omdat het veel mensen kan doden, maar vooral omdat het enorme paniek kan veroorzaken over de verspreiding van radioactiviteit. Tevens betekent een aanslag met zo?n bom dat een bepaald gebied voor langere tijd niet meer toegankelijk is en alleen tegen hoge kosten binnen een afzienbare periode gereinigd kan worden. Het wapen kan dus zowel de maatschappij als de economie ernstige schade toebrengen. De kans hierop lijkt beslist niet nihil als we uitgaan van de sombere slotsom van de IAEA- conferentie. Die luidde dat de huidige nucleaire veiligheidsmaatregelen onvoldoende zijn om de dreiging van vuile bommen het hoofd te kunnen bieden.

In februari van dit jaar was het hoofd van het Atoomagentschap, El-Baradei, zelfs nog somberder. In een essay in februari in de New York Times stelde hij: ?Nucleaire proliferatie neemt toe. ... Het netwerk van leveranciers zal groeien en dit zal het eenvoudiger maken om expertise en materialen voor het maken van wapens te vergaren. Uiteindelijk en onvermijdelijk zullen terroristen toegang krijgen tot dergelijke materialen en kennis, of zelfs tot deze wapens zelf.? Niet eerder werd op het niveau van de IAEA zo duidelijk de noodklok geluid. Tegen deze achtergrond en die van de ?succesvolle? aanslag in Madrid is de vrees voor een nucleaire doorbraak van het al-Qaeda netwerk reëel.

Vooral de Amerikaanse overheden nemen de bedreiging van ?vuile bommen? bijzonder serieus. Zij namen na ?9/11? verschillende voorzorgsmaatregelen, waaronder het ontwikkelen van rampenbestrijdingsplannen, om zo goed mogelijk te kunnen reageren op een aanslag. Tevens werd geïnvesteerd in het verbeteren van de beveiliging en registratie van voorraden radioactief materiaal. Betere controle op de bron voor het materiaal voor een ?vuile bom? is internationaal een van de belangrijkste opgaven ter voorkoming van een aanslag met dit wapen. De aandacht dient hierbij vooral gericht te zijn op de voorraden radioactief materiaal in de voormalige Sovjet-Unie. In principe vormen alle slecht beveiligde en gecontroleerde locaties een gevaar, waaronder laboratoria en industriële complexen, en vraagt de situatie om aanscherping, versterking of herziening van bestaande procedures wereldwijd. Daarnaast is meer en betere internationale samenwerking bij het bestrijden van de illegale handel in radioactief materiaal van groot belang.

Uiteraard zal geen enkele maatregel de kans op een terroristische aanslag met een ?vuile bom? helemaal kunnen wegnemen. Wel kan de mogelijkheid van zo?n aanslag worden gereduceerd. Maar om daarvoor middelen vrij te kunnen maken moeten we nu echt af van het idee dat het gebruik van massavernietigingswapens door terroristen slechts fictie is.