Tunesië zal de massale ongecontroleerde instroom van migranten uit West-Afrika naar het eigen land moeten inperken

De oplossing voor het migratieprobleem zijn visummaatregelen en meer mogelijkheden tot legale migratie, zegt Francesco Mascini, associate fellow, in de NRC.

Nederlandse media kwamen afgelopen week tot eenzelfde conclusie: De EU-Tunesië-deal is jammerlijk mislukt. Het enorme aantal migranten dat deze zomer vanuit Tunesië richting Italië vertrok, sinds het sluiten van de deal, rechtvaardigde deze conclusie. Maar de analyse van de werkelijke oorzaak van de tienduizenden migranten die de gevaarlijke oversteek naar Italië wagen, ontbrak. Er was vooral veel aandacht voor de slechte economische situatie in Tunesië, de mensensmokkelaars en het vijandige klimaat tegen Afrikaanse migranten.

Het feit dat het wel heel erg makkelijk is voor West-Afrikaanse migranten om naar Tunesië te komen, werd nergens genoemd. En precies daar wringt de schoen. De poort naar Tunesië, en daarmee naar Europa, staat wagenwijd open en juist daarover heeft de EU geen enkele afspraak gemaakt met de Tunesische regering.

Als de EU nog meer migratiedeals gaat sluiten met Afrikaanse landen, dan is Tunesië geen goed voorbeeld, want de Tunesische president Kais Saied heeft zich nergens in de overeenkomst gecommitteerd om irreguliere migratie naar Europa tegen te gaan. En dat was toch het belangrijkste doel van de afspraken die er zijn gemaakt tussen Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, de Italiaanse premier Giorgia Meloni en premier Mark Rutte enerzijds en de Tunesische regering anderzijds.

Mensensmokkelaars

Jarenlang vertrokken er niet meer dan tweeduizend migranten per jaar vanuit Tunesië naar Italië. Eigenlijk was het onbegrijpelijk dat migranten uit West-Afrikaanse landen er de voorkeur aan gaven om via Libië naar Italië te vertrekken. Immers, de reis door de woestijn was gevaarlijk, de kans levensgroot dat een migrant in een detentiecentrum in Libië verzeild raakte met alle gevaren van dien.

Er moesten duizenden dollars betaald worden aan mensensmokkelaars voor het maken van de gevaarlijke overtocht. Het alternatief via Tunis bestond wel, maar werd nauwelijks gebruikt, ook omdat er geen smokkelnetwerken in Tunesië actief waren. Wat is het geval?

Inwoners van West-Afrikaanse landen hoeven geen visum aan te vragen voor een verblijf in Tunesië. Tot voor kort gold dat voor negentig dagen, maar dit voorjaar werd die periode verlengd tot 180 dagen. Dat maakt een reis uit bijvoorbeeld Ivoorkust naar Tunesië relatief eenvoudig. Tunisair vliegt op veel bestemmingen in West-Afrika en een retourticket kost zo’n achthonderd euro.

Bij aankomst op het vliegveld Tunis/Carthago, krijg je een stempel in je paspoort en wordt je verder niet gevraagd naar het doel van je reis. Als je al niet opgewacht wordt door mensensmokkelaars, dan kun je zo doorreizen naar het zuiden van Tunesië om een boottocht te regelen richting Lampedusa. Dit Italiaanse eiland ligt nog geen 200 kilometer van de Tunesische havenstad Sfax, waar vandaan de meeste boten vertrekken. Het is de kortste verbinding naar Europa en bepaald niet de duurste of gevaarlijkste vergeleken met de Libiëroute.

Eerst moet de massale migratie uit West-Afrika naar Tunesië worden beperkt

Tot eind augustus zijn 225.000 migranten op illegale wijze Europa binnen gekomen. Eén op de drie migranten is uit Tunesië vertrokken. Dat geeft aan hoe belangrijk effectieve afspraken over migratie met de Tunesische regering zijn. Het gaat om bijna 75.000 irreguliere migranten, die voornamelijk uit West-Afrikaanse landen komen, zoals Ivoorkust en Guinee. Deze migranten besluiten vooral om economische redenen naar Europa te vertrekken.

Meer dan tienduizend migranten komen uit Tunesië zelf. Hoe slecht het in Tunesië in sociaal-economisch opzicht ook gaat, er is dus nog geen sprake van een massale uittocht van Tunesiërs richting Europa, maar ook daar is sprake van een toename. Het vizier dient echter allereerst gericht te worden op het tegengaan van irreguliere migratie uit West-Afrikaanse landen.

Grensbewaking

Als dat laatste het doel is, dan moeten daarover ook duidelijke afspraken gemaakt worden met de Tunesische regering. Zij zal haar visumbeleid moeten wijzigen en alleen die inwoners van West-Afrikaanse landen toelaten die of werk hebben in Tunesië of daar komen studeren. Effectieve grensbewaking betekent afspraken maken over het verstrekken van visa, anders is er geen houden aan. Het is duidelijk dat de Tunesische autoriteiten niet de middelen hebben om hun maritieme grenzen afdoende te bewaken en resultaten van betere uitrusting en nauwere samenwerking van de EU met de Tunesische kustwacht zullen pas over enkele jaren echt een verschil maken. Vraag maar aan de Italiaanse regering die samenwerkt met de Libische kustwacht.

De berichten over migranten die zonder voedsel of water over de grens met Libië worden gedumpt zijn hartverscheurend. Net zoals de spanningen tussen migranten en de Tunesische bevolking. Maar die situatie is mede ontstaan door de massale ongecontroleerde instroom van migranten uit West-Afrika. En de (onterechte) hoop die mensen hebben op een beter bestaan in Europa. Als we de spanningen in Tunesië daadwerkelijk willen verminderen, evenals de druk op het asielsysteem in Europa, dan moet ook aan de grote jonge bevolkingen van West-Afrikaanse landen en Tunesië perspectief worden geboden en moet de irreguliere migratie daadwerkelijk worden tegen gegaan. Dat kan, door visummaatregelen te combineren met het vergroten van mogelijkheden voor legale migratie. Dat niet doen, gaat ten koste van veel mensen die nodeloos risico nemen om naar Europa te komen. En dat laatste willen we allemaal voorkomen.

Deze op-ed is eerder gepubliceerd in de NRC op 11 september 2023.