Research

Europe and the EU

Op-ed

Ode aan het Europese doormodderen

29 Oct 2020 - 13:39
Bron: Europese Unie vlag

Deze opinie is eerder gepubliceerd in Trouw op 28 oktober 2020. 

Politieke partijen zullen in hun verkiezingsprogramma’s hun visie op de Europese Unie geven. Zinloos, want de EU is niet gebouwd op visies, maar op doormodderen. Gelukkig maar, vindt Adriaan Schout.

In maart zijn de Tweede Kamerverkiezingen. Politieke partijen presenteren deze weken hun verkiezingsprogramma’s met Europese toekomstvisies. Verkiezingsprogramma’s ademen graag de sfeer van ‘Change, yes we can’. De econoom Jan Pen zei eens dat het weer van vandaag de beste weersvoorspelling is voor morgen. Of dat voor het weer werkelijk geldt valt te betwijfelen, maar voor de EU klopt het.

Partijen kunnen een sterker of een omvallend Europa voorspiegelen, maar in de realiteit moddert de EU simpelweg door als altijd. Kicking the can down the road; en dat is al heel wat. Zo wordt tijd gekocht om problemen pragmatisch op te lossen, worden grootschalige fouten van het Europese activisme voorkomen, en is de euro ook dit jaar niet gevallen. Wat in de EU doormodderen heet, noemen wij in Nederland trots ‘polderen’.

Grootse ambities

Weinigen geloven in de kracht van doormodderen gezien de ontevredenheid over de EU die wankelt van crisis naar crisis. In Brussel wordt nu een EU-brede discussie opgetuigd om burgers te betrekken bij grootse ambities: een gekozen president van de Europese Commissie, grootschalige vergroening, Europees minimumloon, gezondheidsunie, een overdrachtsunie met Europese belastingen, en zo meer. Doorpakken is wat de EU-instellingen en de meeste eurolanden willen. Verdiepte integratie heeft de wind mee door de coronacrisis, de brexit en de vermeende draai van Duitsland richting de Europese wensen van Frankrijk.

Nederlandse politieke partijen verschillen sterk over de te varen koers. Aan de ene kant staan daadkrachtige politici met hun wensen om uit de EU of euro te stappen, of om de euro te splitsen in een neuro en zeuro. Dit zijn de partijen op de rechterflank, de kleine christelijke partijen en de SP. Maar vergeet ook niet de grote Europese onvrede in CDA, PvdA en VVD. Daartegenover staan GroenLinks, D66 en de andere delen van de middenpartijen die kiezen voor een EU die de burger beschermt tegen economische tegenvallers, klimaatverandering en Chinese invloeden.

Geen enkele partij bepleit doormodderen, terwijl dat juist de Nederlandse lijn is. Nederland is sterk voor Europese samenwerking gezien de geopolitieke instabiliteit en om chaos rond de euro te voorkomen. Maar wij willen geen Europese integratie. De Kamer wil de ‘Ever closer union’ uit het Verdrag schrappen en is tegen Europese belastingen.

Pijnlijke compromissen soms nodig

Noch exits, noch verdiepte integratie gaan het halen. Euro-pessimisten hebben de laatste twaalf crisisjaren niet geleerd dat de euro veerkrachtig is en dat zoiets als brexit niet werkt. Het bedrijfsleven wil de onrust niet en banken zullen in de problemen komen. Helemaal met de coronacrisis zit niemand op nog een existentiële eurocrisis te wachten. Dat Merkel meteen het grote Europese Herstelfonds van Macron steunde was geen federalistische draai. Het was doormodderen. Duitsland begreep dat soms pijnlijke compromissen nodig zijn om de boel bijeen te houden.

Euro-optimisten verkijken zich evenzeer op de eurozone. De biljoenen aan Europese giften en hulpprogramma’s die nu worden ingezet betekenen geen overdrachtsunie. Europese presidenten lopen over van daadkracht, maar na 70 jaar is duidelijk dat lidstaten het Europese activisme steeds vakkundig torpederen. Zo blijft het bij wat Nederland altijd heeft gewild: Europese samenwerking. De EU verandert niet met grote stappen, maar draait om het oplossen van problemen zonder dat de EU wezenlijk verandert.

Grote Europese stappen pakken in de praktijk kleiner uit. Er kwam een bankenunie, maar zonder Europese spaargeldgaranties. Europees toezicht op economische hervormingen bleek een papieren tijger omdat Fransen en Nederlanders uiteindelijk zelf hun pensioenen en hypotheken regelen. Al staan afspraken zwart op wit en kunnen boetes worden opgelegd, dan nog buigt de Europese Commissie de regels zo dat veel door de vingers gezien kan worden. De 750 miljard euro in het Herstelfonds gaat ook botsen met de logica van het doormodderen met bijbehorende vertragingen en voorwaarden.

Uit dit broeinest van belangentegenstellingen en oplopende schulden in Zuid-Europa groeien stapsgewijs oplossingen die bestaan uit tijdelijk Europees lapwerk, pijnlijke Italiaanse aanpassingen, en Nederlands inschikken. Iedereen wint genoeg om bijeen te blijven. Fraai is het niet, maar dat is politiek zelden. Het lijkt of Frankrijk en Duitsland de scepter zwaaien in de besluitvorming en Nederland hooguit wat vertraagt. Rutte irriteerde iedereen door nachtenlang de besluitvorming te gijzelen terwijl de noodfondsen er toch kwamen. Maar in de Europese realiteit valt niemand uit de boot. Bij belangrijke besluiten telt elke stem. Nederland bedong dat het Herstelfonds eenmalig is en zuidelijke landen ons belastinggeld enkel krijgen als ze hervormen. Alleen de Franse regering denkt dat zij aan alle touwtjes trekt. Het is juist Nederland dat al 70 jaar de rol van Franse tegenhanger heeft.

Extra scherp aan de wind zeilen

Merkel is Rutte stiekem erg dankbaar. Nederland moet als kleiner land extra scherp aan de wind zeilen en zal daarom ook harde kritiek uit Europese kringen blijven krijgen. Andere landen krijgen evenzeer de wind van voren: Duitsland is de geliefde boeman, Italië de eeuwige tegenvaller, enzovoorts.

Doormodderen is het geheim van de Europese veerkracht. Ook de volgende regering heeft weinig keus en zal Franse plannen moeten bijsturen zoals Joseph Luns al streed tegen Charles de Gaulle.

Partijprogramma’s doen er dus weinig toe. Belangrijker is de vraag uit welk hout de premier en de ministers van financiën en van buitenlandse zaken zijn gesneden. Het zijn geen benijdenswaardige banen: ze moeten aardig en vervelend tegelijk zijn, en krijgen snoeiharde kritiek uit binnen- en buitenland. Ze moeten ook opt-outs aandurven want de EU is inmiddels zo pragmatisch dat niet alle landen overal aan meedoen. Partijen voorspellen mooi Europees weer of juist storm, maar houd het maar op prima weer voor het Europese polderen.

Volg @adriaanschout en @Clingendaelorg onp Twitter.