NL, bereid je nu voor op nieuwe Europapolitiek van Duitsland

Dit artikel werd eerder al gepubliceerd in het Het Financieele Dagblad.

Het vertrek van bondskanselier Merkel uit de Duitse politiek kan de verhouding tussen Nederland en Duitsland binnen de Europese Unie veranderen. Ons demissionaire kabinet moet hierop anticiperen, schrijft Luuk Molthof van Instituut Clingendael.

Er is dit jaar opvallend veel media-aandacht voor de Duitse verkiezingen die op zondag 26 september zullen plaatsvinden. En dat is terecht, want de Duitse verkiezingen zijn ook voor Nederland van groot belang. Nederland doet er goed aan tijdig na te denken over hoe het zich zal gaan verhouden tot het Duitsland in het post-Merkeltijdperk. Vooral nu we waarschijnlijk rekening moeten gaan houden met ogenschijnlijk kleine, maar voor Nederland belangrijke verschuivingen in het Duitse Europabeleid.

Normaal gesproken kunnen de Duitse verkiezingen op veel minder Nederlandse belangstelling rekenen. Waar de Amerikaanse presidentsverkiezingen doorgaans van tevoren al een jaar lang op de voet worden gevolgd, laten veel Nederlandse media de Duitse verkiezingen vaak grotendeels links liggen. Dit ondanks het feit dat het voor ons minstens zo belangrijk is wie er in het Kanzleramt zit als in het Witte Huis.

Duitsland is niet alleen onze belangrijkste handelspartner en buurland, maar ook onze belangrijkste bondgenoot binnen de Europese Unie. En door de brexit is het belang van sterke banden met onze oosterburen alleen maar vergroot.

Nieuw leiderschap
Veel media-aandacht vanuit Nederland voor deze Duitse verkiezingen is daarom goed. Die belangstelling wordt ook nog eens gevoed door het feit dat Bondskanselier Angela Merkel na 16 jaar leiderschap afzwaait. Wie haar gaat opvolgen is nog niet duidelijk. Volgens de huidige peilingen wordt het een spannende race tussen de sociaaldemocraat Olaf Scholz (SPD) en Merkel’s partijgenoot Armin Laschet (CDU/CSU) – waarbij de eerste momenteel een voorsprong heeft.

Volgens veel commentatoren staan zowel Scholz als Laschet garant voor continuïteit in het Duitse Europabeleid. De verwachting is dat de winnaar zich, net als Merkel, sterk zal maken voor de Europese Zusammenhalt zonder daarbij aan te sturen op verregaande integratie. Voor politiek Den Haag, dat over het algemeen gereserveerd staat tegenover verdere Europese verdieping, zou dit geen slecht vooruitzicht zijn.

Toch is een ambitieuzer Europabeleid onder een van deze twee mogelijke opvolgers van Merkel niet uitgesloten. Als minister van financiën was Scholz een van de drijvende krachten achter de totstandkoming van het ambitieuze Europese herstelfonds – het fonds dat een einde betekende aan het taboe op gemeenschappelijke Europese schulden. Laschet, op zijn beurt, staat erom bekend welwillender te zijn tegenover de hervormingsplannen van de Franse president Emmanuel Macron dan Merkel nu is.

Derde partij
Er bestaat bovendien een grote kans dat de winnaar van de verkiezingen in een toekomstige regeringscoalitie zal moeten samenwerken met de Groenen. Deze partij staat momenteel derde in de peilingen. De Groenen zijn een stuk hervormingsgezinder dan CDU/CSU en de SPD. Zij streven naar een federaal Europa en zetten in op een buitenlands beleid waarin mensenrechten centraal staan. De Groenen pleitten daarnaast voor een Europees leger, hervorming van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) en uitbreiding van de EU-begroting met eigen Europese inkomsten. Ook zijn de Groenen meer dan CDU/CSU en SPD gekant tegen rechtsstaatschendingen in Polen en Hongarije en staan zij kritischer tegenover handel met Rusland en China.

Mochten de Groenen inderdaad deel gaan uitmaken van een nieuwe coalitie, dan zal dit belangrijke gevolgen hebben voor het Duitse buitenlandbeleid en Europabeleid. Zelfs een kleine verschuiving – bijvoorbeeld in het Duitse eurobeleid – kan dan grote consequenties hebben voor Nederland.

Ondanks dat het demissionair kabinet nu volop in de formatieonderhandelingen zit, doet het er goed aan tijdig na te denken over de nieuwe verhoudingen met zo’n toekomstige Duitse regeringscoalitie. Bovendien is het raadzaam nu alvast de contacten met de toekomstige politieke hoofdrolspelers in Berlijn aan te halen dan wel aan te gaan.

Eigen strategie
Voor een succesvolle Duitslandstrategie zal Nederland echter wel een duidelijker beeld moeten krijgen van de eigen doelstellingen binnen de Europese Unie. Het einde van het tijdperk-Merkel is voor Nederland daarom ook een goed moment voor een grondige reflectie op de eigen strategische inzet in de Europese Unie. Immers, alleen met een duidelijke Europa-strategie kan Nederland effectief en zelfbewust inspringen op aanstaande ontwikkelingen in de Duitse Europapolitik.

Lees het volledige artikel op de website van het FD.

Volg @LuukMolthof en @Clingendaelorg op Twitter.