Publieksvraag: Kan het sanctiebeleid van de EU ten aanzien van Rusland effectiever?
Hoe kan de EU de effectiviteit van het sanctiebeleid tegen Rusland waarborgen of vergroten?
In de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement beantwoorden Clingendael-experts vragen die onze volgers online en lezers van onze nieuwsbrief instuurden. Dit is deel 1. Annemarie Verkerk vraagt zich af: 'Hoe kan de EU de effectiviteit van het sanctiebeleid tegen Rusland waarborgen of vergroten?' We nodigden Bob Deen uit om het daarover te hebben.
Bob, allereerst, wie heeft in Rusland momenteel te maken met EU-sancties vanwege de invasie in Oekraïne?
De sancties zijn gericht tegen personen, zoals oligarchen, maar ook tegen bedrijven en soms hele sectoren van de Russische economie. De EU richt zich op mensen die het regime van Poetin actief steunen of overheidsbeleid uitvoeren. Zakenlieden die bijvoorbeeld verdienden aan de bouw van de brug van Rusland naar de Krim of mensen in de omgeving van het militair industrieel complex van Rusland.
Rusland is overgegaan op een oorlogseconomie, het heeft alternatieve markten en omleidingen gevonden. Hoe lastig is het om die sancties effectief te laten zijn?
Het is lastig om sancties af te dwingen richting een land met de enorme omvang van Rusland. Je weet niet precies wat er de grens over gaat met bijvoorbeeld China. De EU probeert druk te zetten op landen die nog handel drijven met Rusland, met zogenoemde secundaire sancties. Maar feit is dat er ook landen zijn die zich afvragen waarom die oorlog in Oekraïne nou hun probleem is. Zo haalt een land als India goedkoop olie uit Rusland.
Tekst gaat door onder de video.
Rusland weet ook nog altijd componenten voor zijn wapenindustrie te bemachtigen uit het Westen. Hoe zit dat?
Rusland toont zich creatief. De Russen komen dingen tekort die ze binnenlands niet kunnen maken, zoals halfgeleiders en chips. Ze zetten allerlei importroutes op en kopen apparaten op waar die halfgeleiders en chips in zitten. Daardoor treft Oekraïne soms Russische raketten aan waar componenten in zitten van bijvoorbeeld Texas Instruments uit de VS. Ook hier geldt weer; omdat Rusland zo groot en de economie zo geavanceerd is, kunnen ze dit soort dingen blijven doen.
Wat betekent dit voor de Russische economie?
De Russische economie groeit op dit moment. Dat komt o.a. doordat de staat veel geld in met name de militaire industrie pompt. Dat effect is weliswaar positief op de korte termijn, maar op langere termijn jaagt het bijvoorbeeld inflatie aan. Rusland neemt stappen die pas op langere termijn problemen gaan opleveren.
Daarnaast hebben de Russen momenteel nog een ander voordeel, vertelde jij. Rusland zit in een douane-unie met landen waar de EU geen sancties tegen heeft uitgevaardigd. Welke gevolgen zien we daarvan?
Ja, het gaat dan om landen als Armenië, Kazachstan en Kirgizië. Als we kijken naar dit laatste land dan zag je dat de handel van de EU met het kleine Kirgizië in het eerste jaar na de invasie met bijna 1000% omhoog ging. Niet alleen Rusland probeert de sancties te ontduiken, ook bedrijven en soms zelfs landen uit West-Europa doen pogingen.
Dan is er nog een kwestie met vloeibaar gas.
De EU heeft de directe import van Russisch gas verboden. Maar dat geldt alleen voor de import via pijpleidingen, niet voor vloeibaar gas (LNG, red) via havens. Spanje heeft zijn import daarvan verdubbeld, België verdrievoudigd. Ook Frankrijk koopt daar veel van. Dan zie je dat landen het kennelijk niet helemaal menen als ze beweren Rusland alle inkomsten te willen ontnemen, omdat goedkoop gas toch ook wel in hun belang is.
Zie jij nog stappen die de EU kan zetten als het de effectiviteit van de sancties wil vergroten?
Het eerste wat de EU moet doen is goed nadenken over welk doel het eigenlijk wil bereiken. Van alles loopt door elkaar. Eerst was het doel Rusland een hoge prijs te laten betalen als het Oekraïne zou aanvallen. Sancties ter afschrikking hebben duidelijk niet gewerkt. Het doel daarna werd: het frustreren van de Russische oorlogsmachine, door de instroom van componenten en andere middelen voor wapens af te knijpen. Dat werkt ten dele, maar hierbij is het vooral een kwestie van handhaven, harder optreden tegen bedrijven en landen die sancties omzeilen. Dat kunnen ze het beste doen door samen op te trekken met de VS. Het Amerikaanse Ministerie van Financiën is in het verleden behoorlijk effectief geweest met het handhaven van sancties en kan soms wat daadkrachtiger optreden dan de EU.
Kunnen sancties de Russische bevolking er uiteindelijk toe bewegen Poetin van koers te laten veranderen?
Daar heb ik een hard hoofd in. Inmiddels heeft Poetin meer grip op de oligarchen dan andersom. En voor wat betreft de Russische bevolking; zelfs als die zouden willen protesteren, hebben we gezien hoe repressief de staat optreedt. Dus het idee dat wij met economische sancties alleen een groot land als Rusland tot gedragsverandering kunnen bewegen, betekent dat je echt rigoureus moet handhaven en dan kost het jezelf ook geld en daar moet je dan wel toe bereid zijn.
Is het belangrijk dat Europese lidstaten op één lijn zitten in dit geval?
Het is cruciaal. Als er maar één land is dat niet meedoet kan Rusland dat land als route gebruiken. Daarom zie je dat die sanctiepakketten bij unanimiteit afgekondigd moeten worden. Een land als Hongarije is niet altijd bereid mee te werken, maar ook Slowakije begint kanttekeningen te zetten. Dan staat de EU soms toch met lege handen.
Binnenkort verschijnt deel 2 met aan andere publieksvraag. Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief.
