Kazachstan is een voormalige Sovjetrepubliek in Centraal-Azië, met als hoofdstad Astana. Het land heeft een inwonertal vergelijkbaar met Nederland maar is meer dan zeventig keer groter. Kazachstan neemt een bijzondere plaats in, zowel in de voormalige Sovjetregio als internationaal. Kazachstan is verreweg de grootste Centraal-Aziatische republiek. En het beschikt over aanzienlijke olie- en gasvoorraden. Voorts ligt deze staat ingeklemd tussen Rusland en China. Om die twee grote broers – met bevolkingsaantallen van bijna tienmaal (Rusland) en 75 (China) zo groot, en met grote legers en kernwapens – en het Westen te vriend te houden, is een doordacht en voorzichtig buitenlands en veiligheidsbeleid vereist.
Hoe doet men dat? Naast bilaterale samenwerking met deze grote mogendheden, vooral ook door actieve deelname aan organisaties, waarin Moskou en Peking een hoofdrol spelen. Op militair gebied is dat de Collective Security Treaty Organization (CSTO), een militaire alliantie vergelijkbaar met de NAVO. Zo heeft het net als de westerse alliantie een militaire bijstandsclausule waarbij een aanval op een enkel CSTO-land geldt als een aanval op allen. Naast Kazachstan en Rusland zijn twee andere Centraal-Aziatische staten lid, Kirgizië en Tadzjikistan, evenals Armenië en Wit-Rusland. De CSTO is tegenwoordig, gezien de terugtrekking door het Westen van de meeste troepen na 2014, vooral gefocust op Afghanistan, met de gevaren van terrorisme en drugshandel die uit dit land vandaan komen. De CSTO bereidt zich voor op de NAVO-terugtrekking uit Afghanistan met militaire oefeningen – zoals onlangs nog in Karaganda in Kazachstan – en met versterking van de grensbeveiliging van Kirgizië en Tadzjikistan.
Euraziatische Unie
Naast de militaire organisatie CSTO is Kazachstan nauw betrokken bij de oprichting van de Euraziatische Unie (EAU), vanuit de huidige douane-unie met Rusland en Wit-Rusland. In januari 2015 moet deze economische organisatie, als tegenspeler van de Europese Unie (EU), formeel van start. Aan de keuze voor EAU of EU ligt de crisis rond Oekraïne ten grondslag. Weliswaar zullen Kirgizië en Tadzjikistan, die voor hun overleving grotendeels afhankelijk zijn van Rusland, zich ook bij de EAU aansluiten, maar zonder Oekraïne is de economische slagkracht van deze nieuwe organisatie maar beperkt. Zowel CSTO als EAU zijn instrumenten van Moskou – dat zichzelf als rechtsopvolger van de Sovjet-Unie en daarmee als leider van de deze regio beschouwt – om voormalige Sovjetrepublieken aan zich te binden en een gezamenlijk beleid jegens het Westen te voeren.
Kazachstan is zich er goed van bewust dat het de andere grote speler in de regio, China, ook te vriend moet houden. Samen met Peking en Moskou maakt Astana deel uit van de Shanghai Cooperation Organization (SCO). De SCO is – maar wel op afstand – enigszins vergelijkbaar met de EU, omdat het actief is op politiek, economisch en veiligheidsgebied. Naast genoemde drie landen maken verder nog drie Centraal-Aziatische staten, Oezbekistan, Kirgizië en Tadzjikistan deel uit van de SCO. Voorts kent de SCO waarnemers, te weten Mongolië, Iran, Pakistan, India en Afghanistan. Met grote leveranciers – Rusland, Iran, Kazachstan en Oezbekistan – en grote afnemers – India en China – zijn olie en gas naast wederom de ontwikkelingen rond Afghanistan, belangrijke agendapunten voor de SCO.
NAVO
Gezien het bovenstaande zou je concluderen dat Kazachstan uitsluitend op het Oosten is georiënteerd. Dat is zeker niet het geval. Astana onderhoudt ook goede betrekkingen met de NAVO, waarmee het dit jaar al twintig jaar samenwerkt in het verband met het Partnerschap voor de Vrede. Zo houden Kazachstan en de NAVO jaarlijks gezamenlijke militaire oefeningen. Verder zijn in Astana ook vertegenwoordigers aanwezig van de EU en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Als eerste niet-westerse staat heeft Kazachstan in 2010 het voorzitterschap gevoerd van deze organisatie.
Hoewel de Kazachse veiligheidsdocumenten – gezien de geografische positie en het gezamenlijke verleden – een duidelijke voorkeur uitspreken voor het Oosten, doet dit land er alles aan om door een zogenoemd ‘multivector'-beleid samenwerking te onderhouden met alle richtingen, dus ook met het Westen. Door haar unieke positie en veelzijdige buitenlands beleid heeft Astana het vermogen om een bemiddelende rol te spelen. Dat komt goed naar voren bij de huidige problematiek rond Oekraïne, waarbij Kazachstan samen met Moskou en Minsk optreedt maar ook heldere signalen afgeeft dat het Kiev niet in de kou laat staan en dat dit conflict geen belemmering vormt voor samenwerking met NAVO en EU. Ook de NAVO-terugtrekking vanuit Afghanistan biedt Kazachstan de mogelijkheid om de samenwerking tussen Oost en West met betrekking tot Afghanistan te intensiveren, wat ook een dempende werking kan hebben op de gespannen relaties tussen Moskou en het Westen. We zullen zien hoe Astana haar unieke voortrekkersrol verder gaat benutten.
