Willen NAVO-leden elkaar nog verdedigen?

Artikel 5 van het NAVO-verdrag

Door inlijving van de Krim in de Russische Federatie en de onrust in Oost-Oekraïne staat de kern van de NAVO, artikel 5 van het NAVO-verdrag (een aanval tegen een of meer leden wordt beschouwd als een aanval tegen allen), op de politieke agenda. Het bestaansrecht van de NAVO is niet alleen duidelijk voor Oost-Europese landen en Baltische staten met grote Russische minderheden. In Zweden en Finland ontstaat zelfs debat over aansluiting bij de NAVO.

Gevaar of partner

Is het assertieve Russische optreden nu zo verwonderlijk? De Russische militaire doctrine van 2010 noemt de NAVO namelijk als de belangrijkste bron van ‘gevaar’ voor de Russische Federatie, terwijl we in het Westen dit land al jarenlang van het etiket ‘partner’ hebben voorzien. Mede als gevolg van dit laatste is de steun voor de NAVO in ons land de laatste jaren teruggelopen van circa 80 procent naar ruim 56 procent. De NAVO-missie in Afghanistan versterkte de perceptie, dat het in Europa en haar naburen veilig was.

Oekraïne en Georgië

Algemeen wordt verondersteld dat de huidige gespannen situatie teruggaat tot 2008, toen de NAVO aan Oekraïne en Georgië mogelijk lidmaatschap van het bondgenootschap beloofde. Voor Poetin was dit aanleiding Georgië binnen te vallen, gevolgd door het intrekken van de aanvraag voor het lidmaatschap van de NAVO door de Oekraïense regering.

Europese veiligheidsstructuur

Rusland zit met het probleem dat het geen deel is van de Europese veiligheidsstructuur. Het voorstel van de toenmalig Russische president Dmitry Medvedev in 2009 tot een Europees Veiligheidsverdrag voor alle lidstaten van de OVSE vond weinig enthousiast onthaal. In dit voorstel zouden Rusland, Europa en de Verenigde Staten gelijkwaardige partners zijn, maar zich niet bemoeien met de interne organisatie en politiek van de lidstaten.

Hiermee zou Moskou volgens critici de NAVO voldoende afbreuk kunnen doen om de kern van de trans-Atlantische veiligheidsinstituten te verzwakken. Het ontwerpverdrag heeft de eindstreep dan ook niet gehaald. Ook het zogenoemde ‘reset’ beleid van Obama, om de relaties met Rusland te normaliseren, is in een fiasco geëindigd.

Dalende defensiebudgetten NAVO-lidstaten

Tot ongenoegen van de VS zijn de defensiebudgetten van de Europese lidstaten van de NAVO al jarenlang in een val geraakt. Zo verlaagde een meerderheid van de NAVO-lidstaten afgelopen jaar de defensie-uitgaven. Een paar voorbeelden: de reducties bedroegen in Canada 7,6 procent, Slovenië 8,7 procent, Italië 10,3 procent, Hongarije 11,9 procent en Spanje 11,9 procent. En dit terwijl de Verenigde Staten vorig jaar bijna driekwart van alle NAVO-uitgaven voor hun rekening namen.

Ook hebben NAVO-lidstaten veel operationele capaciteiten afgestoten. Zo reduceerden de Britten hun tanks met 40 procent, de zware artillerie met 35 procent. Ons land verkocht al zijn tanks aan Finland.

Deze reducties sloegen gaten in de kerntaken van de NAVO en resulteerden in strijdkrachten die niet inzetbaar, niet getraind en onvoldoende uitgerust zijn, volgens een studie van de Amerikaanse National Defense University in 2012. Mede gezien deze geringe Europese defensie-inspanning, verliezen de Verenigde Staten geleidelijk hun belangstelling voor Europa.

Verhoogd defensiebudget Rusland

Rusland heeft zijn defensiebudget daarentegen in het afgelopen decennium met 79 procent verhoogd, het afgelopen jaar met alleen al 12 procent. Het ambitieuze bewapeningsplan 2011-2020 voorziet in 647 miljard dollar voor vervanging van 70 procent van de oudere Russische bewapening. Dit plan was echter wel gebaseerd op de situatie voor de mondiale financiële crisis in 2008.

De hervormingen voorzien tevens in een nieuwe strategie die gebaseerd is op een snel inzetbare parate strijdmacht van ongeveer 1 miljoen militairen met daarnaast zo’n 700.000 reservisten.

Vergrijzende bevolking, oude machines

Deze plannen kennen echter belangrijke problemen. Zo toont de rekrutering van militair personeel tekorten. De Russische bevolking krimpt en vergrijst zodat de beschikbare pool rekruten, zowel dienstplichtigen als vrijwilligers, kleiner wordt. Bovendien is het militaire beroep weinig populair, zodat het aantal vrijwilligers te gering is om de dienstplicht af te schaffen. Vooralsnog zal Rusland dan ook afhankelijk zijn van een kadermilitieleger.

Daarnaast bestaat de Russische defensie-industrie uit veel oude machines. Soms moeten geavanceerde wapens geïmporteerd worden om moderne militaire technologie te verkrijgen.

Bovendien kampt de defensie-industrie met corruptie. Zo heeft Medvedev verklaard dat tijdens zijn presidentschap (2008-2012) 20 procent van de aankoopfondsen aan corruptie is opgegaan.

Vreedzaam en veilig Europa?

Niettemin zullen de aangekondigde Russische maatregelen tot een sterkere Russische krijgsmacht leiden. De droom van een vreedzaam en veilig Europa houdt vooralsnog op bij de grenzen van het NAVO-verdragsgebied. Recente ontwikkelingen hebben echter duidelijk gemaakt dat hiervoor een herbevestiging en adequate invulling van de kerntaak van de NAVO van artikel 5, de wederzijdse bijstand, een dwingend vereiste is.