Humanitaire condities in Oekraïne kritiek
In opdracht van het Ministerie van Justitie en Veiligheid brengt Instituut Clingendael doorlopend de laatste ontwikkelingen rondom de oorlog in Oekraïne en de situatie van Oekraïense ontheemden in de Europese Unie in kaart. Het doel van dit onderzoek is om een onderbouwde inschatting te maken van de omvang van de beschermingsopdracht ten aanzien van Oekraïense ontheemden in Nederland.
In onderzoek van oktober 2022 heeft Clingendael een aantal factoren in Oekraïne en in de landen van eerste opvang geïdentificeerd dat van invloed is op (door-)migratie-stromen. De eerste set factoren heeft betrekking op de situatie in Oekraïne en is van invloed op vertrek uit en mogelijkheden voor terugkeer naar Oekraïne (o.a. tijdsduur en intensiteit van het conflict, de hoeveelheid bezet dan wel bevrijd gebied en de Oekraïense economische situatie). De tweede set factoren betreft de situatie in landen van eerste aankomst en is van invloed op de doormigratie naar landen elders in de EU (o.a. het potentieel van doormigratie, de leefomstandigheden in het eerste land van opvang, aanwezigheid van familie en netwerken, en feitelijke doorreismogelijkheden).
In het rapport van 1 november 20222 zijn deze factoren nader uitgewerkt in een empirisch onderbouwd model (early warning early action: EWEA). We operationaliseren elke factor met een aantal indicatoren die maandelijks worden gemonitord op basis van publiek beschikbare bronnen en andere informatie.
Clingendael heeft in deze eerdere rapporten aangegeven dat Nederland zich op dient te maken voor een langere-termijn uitdaging aangezien er gestaag beperkte aantallen nieuwe Oekraïense ontheemden naar Nederland zullen blijven komen die zich mogelijk ook voor een langere periode in ons land willen vestigen. Tegelijkertijd zou een relatief klein deel van de reeds in Nederland aanwezige ontheemden op korte termijn kunnen of willen terugkeren.
In dit tweede EWEA-rapport met de titel ‘Humanitaire condities kritiek’ maken we op basis van de ontwikkeling van de verschillende indicatoren in de afgelopen maanden een vooruitblik voor de maand december. De focus ligt hierbij op veranderingen in de situatie in Oekraïne en in eerste landen van aankomst ten opzichte van het vorige rapport van 1 november 2022. We signaleren ook een aantal kritieke gebeurtenissen, die game changers zouden zijn indien ze optreden. Deze kritieke gebeurtenissen kunnen leiden tot andere scenario’s dan wel een breuk met de trend van gestage toename van de beschermingsopdracht voor Nederland. We zitten op een mogelijk kantelpunt qua aantallen ontheemden. De humanitaire condities zijn kritiek, de winter zet in en de kritieke energie-infrastructuur ligt zwaar onder vuur door Russische aanvallen. We moeten mogelijk rekening houden met nieuwe en fors toenemende aantallen ontheemden in Oekraïne, die met enig vertragend effect ook deels zullen doormigreren naar andere EU-lidstaten waaronder Nederland.
In dit EWEA-rapport hebben we de social media analyse geïntegreerd in de twee hoofdstukken over de factoren van invloed op vertrek / terugkeer respectievelijk doormigratie (hoofstukken 2 en 3). Op verzoek kijken we in deze editie tevens naar de situatie in ons omringende landen zoals Duitsland en België. Is hier sprake van ontwikkelingen in beleid en praktijk die een gevolg kunnen hebben voor de omvang van de beschermingsopdracht in Nederland? (hoofdstuk 3).
