Opvang van Oekraïners in Nederland: een kwestie van lange adem
Met de Oekraïense vluchtelingencrisis als gevolg van de Russische invasie op 24 februari 2022 staat Europa voor de grootste beschermingsopdracht in haar regio sinds de Tweede Wereldoorlog. De historische beslissing van de Europese Unie om voor de eerste keer de zogenaamde Tijdelijke beschermingsrichtlijn in te roepen voorkwam dat de asielketen in Europese landen zwaar onder druk kwam te staan en gaf ontheemden relatief snel duidelijkheid over een tijdelijk verblijfsrecht inclusief toegang tot de arbeidsmarkt en onderwijs voor minderjarigen. Zeven maanden na het begin van de Russische invasie in Oekraïne krijgt inmiddels een zeer groot aantal ontheemden tijdelijke bescherming in Europa. Van de ruim 7,6 miljoen Oekraïense vluchtelingen die geregistreerd zijn op ons continent bevinden zich er 80 duizend in Nederland.
De naamgeving ‘Tijdelijke Beschermingsrichtlijn’ wekt mogelijk de indruk dat op voorhand al duidelijk is dat de beschermingsopdracht waar Nederland en andere EU-lidstaten voor staan van korte duur zal zijn. Dit is echter geenszins een gegeven. Gezien het verloop van de oorlog, de enormiteit van het aantal Oekraïense ontheemden en de potentieel extreem grote belasting van nationale toelatingssystemen voor asiel, zijn EU-lidstaten voorlopig niet geneigd de tijdelijke beschermingsrichtlijn ter discussie te stellen. De Europese Commissie heeft de speciale beschermingsstatus op 10 oktober reeds met 12 maanden verlengd tot maart 2024. Voorlopig zal de Tijdelijke beschermingsrichtlijn ook op de middellange termijn het toepasselijke toelatings- en beschermingskader in de EU blijven.
Om de betrokken instanties bij de beschermingsopdracht in Nederland te informeren over wat ons te wachten staat voert Instituut Clingendael in opdracht van het Directoraat-Generaal Oekraïense ontheemden (DG OEK) van het Ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V) foresight onderzoek uit. Dit onderzoek bestaat zowel uit early warning en early action (EWEA) rapportages over relevante ontwikkelingen met het oog op migratiestromen, als uit scenario-exercities om mogelijke toekomsten in kaart te brengen. De doelstelling is om strategische beleidskeuzes van de Nederlandse Rijksoverheid te ondersteunen door een empirisch onderbouwde inschatting te maken van het aantal Oekraïense ontheemden dat in Nederland moet worden beschermd, de duur van die bescherming, en het aantal in Nederland verblijvende ontheemde Oekraïners dat terug zal keren. De scenario-exercitie in dit rapport is het eerste resultaat van dit onderzoek.
