De nieuwe lijn van Iran: tijdrekken of vooruitgang?

Het historische telefoongesprek tussen Obama en Rohani kan zowel als hoopgevend beschouwd worden als met argusogen worden bezien. Vijf vragen aan Bertus Hendriks over de motieven van president Hassan Rohani.

Is het nieuwe Iran onder Rohani serieus in zijn nieuwe lijn?
‘President Obama zou nooit hebben toegestemd in een telefoongesprek op dit niveau als hij niet over duidelijke aanwijzingen beschikte over de Iraanse bereidheid tot serieuze onderhandelingen.’

Is een akkoord binnen een half jaar te bereiken?
‘Als de politieke wil aan beide zijden aanwezig is en blijft, kan er veel bereikt worden in zes maanden, maar de “devil is in the details”. Er liggen zoveel beren op de weg, dat we niet verbaasd moeten zijn dat het allemaal veel langer duurt. Essentieel zal zijn dat de onderhandelingspartners van Iran (de EU3, oftewel Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, plus de VS, Rusland en China, samen de P3+3) zien dat er inderdaad sprake is van vooruitgang, het “geen-woorden-maar-dadenstandpunt”. En dat de onderhandelingen niet een vorm van tijdrekken zijn om ondertussen de centrifuges van de uraniumverrijking te laten draaien. Een verdenking die al meteen door de Israëlische premier Netanyahu  is uitgesproken.’

Wat bedoelt Rohani precies met ‘we willen de inspecteurs weer toelaten? Betekent het dat Iran zich wil houden aan het Additioneel Protocol?
‘Iran heeft het Additionele Protocol van het Non-Proliferatie Verdrag (NPV) nooit getekend en acht zich daaraan dus ook niet gebonden.Het Additionele Protocol was voor Rohani tien jaar geleden bespreekbaar, maar is nu waarschijnlijk pas weer een optie als er overeenstemming over de bestaande problemen is bereikt. Maar ook onder het “basis-NPV” moet Iran inspecties toestaan, zij het op beperktere schaal. Het Weense Atoomagentschap IAEA wil al langer toegang tot bepaalde “verdachte” plaatsen als Parchin, die volgens Iran niet vallen onder het gewone inspectieregime. Wellicht dat Rohani’s uitlatingen duiden op een ruimere toegang van de inspecteurs dan tot nu toe het geval was, maar wel binnen het bestaande inspectieregime.’

Zitten er adders onder het gras? Zal Iran voorwaarden stellen?
‘Officieel is Iran is bereid tot onderhandelingen zonder voorwaarden vooraf (aan beide zijden), maar Iran heeft tot nu toe steeds vastgehouden aan zijn recht op uraniumverrijking voor vreedzame doeleinden, zoals dat in het NPV ook is toegestaan. Maar er zijn opties die in het verleden aan de orde zijn geweest en zeer waarschijnlijk opnieuw ter tafel zullen komen. Die opties zijn: beperking tot minder dan twintig procent verrijking, bevriezing van verrijking en/of het in bewaring geven van de voorraad hoger verrijkt uranium buiten Iran in ruil voor nucleair materiaal voor medische en onderzoeksdoelen.

‘Als Iran en de P3+3 overeenstemming bereiken en garanderen dat Iran geen kernwapen ontwikkelt, dan zal Iran zeker de nucleaire en chemische wapens van Israël op de internationale agenda willen zetten. Maar de hoogste prioriteit voor Iran is het opheffen van met name de Amerikaanse en door Europa en anderen overgenomen sancties, die de Iraanse economie en bevolking zwaar belasten. Zonder opheffing daarvan - of op zijn minst uitzicht op een snelle opheffing - zal er geen Amerikaans-Iraanse deal en dooi komen.’

Hoe sterk staat Rohani? Wat wil het zeggen dat hij op het vliegveld zowel is toegejuicht als met schoenen is bekogeld?
‘Rohani heeft een – beperkt - democratisch mandaat. Hij is gekozen als de beste van de beperkte serie toegelaten presidentskandidaten. Belangrijker is, dat hij ook de steun heeft van Ayatollah Khamenei, die als Geestelijk Leider in de Islamitische Republiek Iran het laatste woord heeft. Maar ook Khamenei heeft te maken met de invloed van verschillende facties binnen het regime. Van bijzonder belang in deze is de positie van de hardliners in met name de Revolutionaire Garde, de militaire en economische sterke arm van het regime.

‘Ondanks het tegengeluid van een aantal demonstranten bij het enthousiaste onthaal van Rohani bij terugkeer in Iran is er weinig reden te twijfelen aan de brede steun onder de bevolking voor toenadering tot Amerika. Als Khamenei ervan overtuigd is en blijft dat meesurfen op die golf zijn legitimiteit en die van zijn regime in deze moeilijke tijden kan versterken, neemt de kans op succes van de komende onderhandelingen navenant toe. Als…'