De onderhandelingen tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten over het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) raken de kern van de Europese integratie, en de democratische controle daarop. De EU stort zich hiermee in een nieuw ongewis avontuur, net als eerder met de uitbreiding en de euro.
Achter gesloten deuren
Het opmerkelijke is dat er, net als bij deze eerdere Europese avonturen, geen echt publiek debat plaatsvindt, terwijl er binnenkort wel Europese verkiezingen zijn. Intussen onderhandelt de EU achter gesloten deuren met de VS. Er zijn enkel vertrouwelijke voortgangsrapportages aan de EU-lidstaten, het Europees Parlement en een selecte groep belangenbehartigers. De Europese burger moet er maar op vertrouwen dat het goed komt, aldus de onderhandelaars.
Het gezamenlijk handelsbeleid, de interne markt en de Europese standaarden om uitwassen daarvan te compenseren op terreinen als milieu en voedselveiligheid vormen de kern van de huidige Europese integratie. Hierdoor opereren bedrijven binnen de EU op een gelijk speelveld en worden de internationale belangen van de grootste markt ter wereld in gezamenlijkheid behartigd.
Democratische controle
Democratische controle wordt gewaarborgd doordat nationale regeringen en het Europees Parlement de uiteindelijke besluiten nemen. Het Europees Parlement kan sinds 2009 ook internationale akkoorden blokkeren. Dit machtsmiddel kan nu al gebruikt worden om voorwaarden te stellen aan TTIP, maar hier wordt tot nu toe nauwelijks over gesproken in de verkiezingscampagne.
Harmoniseren van standaarden
Het bijzondere is dat het in de TTIP-onderhandelingen niet alleen gaat over het verlagen van tarieven, maar vooral over het harmoniseren van standaarden, die nu nog vaak de vrijhandel belemmeren. Volgens economen kan dit ervoor zorgen dat het bbp van de EU met 0,48 procent toeneemt en de export met 28 procent. Hierdoor zou het inkomen van de EU met 86 miljard euro toenemen. Goed nieuws, zeker voor de exportgeoriënteerde Nederlandse economie, die veel baat kan hebben bij een nauwere band met de VS. Daarnaast belichaamt TTIP de heropleving van het trans-Atlantisch bondgenootschap en de economische hegemonie daarvan ten opzichte van Rusland, China en andere opkomende economieën.
Aantasting Europese regels
Er zijn echter ook twee serieuze kanttekeningen te plaatsen. De eerste komt erop neer dat TTIP Europese standaarden kan aantasten. Hierbij gaat het onder meer om Europese regels ten aanzien van chemische stoffen, hormonen in vlees, genetisch gemodificeerde gewassen, opslag van data en fracking om schaliegas te winnen. Allemaal onderwerpen waar de EU meer verboden kent dan de VS en waar gevreesd wordt voor concessies, ook al ontkent eurocommissaris De Gucht dit ten stelligste.
De angst lijkt niet uit de lucht gegrepen, want waar de EU in andere handelsbetrekkingen - vanwege haar marktmacht - doorgaans de eigen standaarden aan anderen kan opleggen, is dat hier niet het geval. Verder is niet bekend welke concessies de EU doet in de onderhandelingen, omdat hier geen informatie over wordt verstrekt. Dit betekent dat EU-standaarden, die via een democratisch proces tot stand zijn gekomen, nu verwaterd of wellicht geofferd worden. Daarnaast wordt gesproken over gezamenlijke besluitvorming inzake nieuwe standaarden. Hierdoor zou een voorschot worden genomen op toekomstige besluiten.
Het Europese voorzorgsbeginsel, dat bij gerede twijfel over negatieve toekomstige gevolgen van nieuwe technologieën of stoffen een verbod rechtvaardigt, kan het dan weleens afleggen tegen de door de VS gepropageerde economische risicobenadering. In het Amerikaanse systeem ligt er een grotere verantwoordelijkheid bij de producent, die enorme juridische claims aan zijn broek kan krijgen. In de EU daarentegen neemt de overheid het voortouw bij het inschatten van mogelijk negatieve gevolgen van bijvoorbeeld nanotechnologie of 3D-printers.
Positie Europees Parlement
De tweede kanttekening is dan ook dat door TTIP de positie van het Europees Parlement verder onder druk komt te staan. Hierdoor wordt de toch al zwakke band tussen de kiezer en wat er besloten wordt in Brussel nog zwakker. Belangrijke besluiten, die bijvoorbeeld de gezondheid van Europeanen raken, moeten dan immers niet meer alleen met 28 landen genomen worden, maar ook met de regering van VS. En het voorzorgsbeginsel is dan niet meer automatisch het leidende uitgangspunt. Het is de vraag of de EU wel beseft wat ze zich daarmee op de hals haalt. Kunnen de gevolgen wel worden overzien? Wat doet dit met de toch al fragiele staat van Europa's democratie? En kan de EU nog effectief optreden bij een BSE-achtige uitbraak waarbij het wetenschappelijke bewijs voor een verband tussen het gebruik van een bepaalde stof en de uitbraak van ziekte zwak is?
Weinig politiek debat
Het is daarom niet verbazingwekkend dat TTIP in Brussel tot de nodige politiek opwinding leidt. In de Nederlandse verkiezingscampagne voor het Europees Parlement komt het onderwerp echter nauwelijks aan de orde. Uiteraard is het spel van onderhandelingen over een nieuw trans-Atlantisch handelsverdrag een kwestie van geven en nemen, en in economisch opzicht kan het ons veel opleveren. Maar het is de vraag of de Europese democratie het aankan en of het vanuit dat perspectief verstandig is dat Europa zich opnieuw zonder veel politiek debat in een ongewis avontuur dreigt te storten.
