Het Midden-Oosten: een keuzemenu van conflicten
Er bestaat zoiets als conflictmanagement. Een klinische benaming voor een tak van sport die het hooggestemde doel van internationale politiek (rechtvaardige vrede, gelukkige volken, harmonieuze samenwerking) terugbrengt tot sobere dimensies: als er maar geen oorlog is. Pappen en nathouden, daar draait het dan zo’n beetje om en stabiliteit is de realistische norm. Niettemin suggereert conflictmanagement iets van beheersbaarheid en oplosbaarheid van ingewikkelde problemen, misschien zelfs wel maakbare ‘vrede’.
Lukt het hier en daar redelijk op deze wereld, in het Midden-Oosten is conflictmanagement een onmogelijke opgave. Elke ingreep lijkt nooit meer dan een deeloplossing die vertwijfeling en nieuwe conflicten oproept en tussen Caïro en Teheran hangt alles met alles samen. Wat dat betreft kan de spectaculaire opmars van ISIS er ook nog wel bij.
Niettemin zijn de ontwikkelingen verontrustend en adembenemend. Om te beginnen demonstreert het optreden van een kleine groep als ISIS, hooguit 15.000 man, hoe broos de gedachte is dat staten het in de wereldpolitiek (weer) voor het zeggen hebben. Dat geldt in fragiele regio’s als het Midden-Oosten in elk geval niet. Een goedgeorganiseerde multinationale slagveldentrepreneur, meer is ISIS niet, kan een fatale kettingreactie veroorzaken in de hele regio.
Van landsgrenzen tussen Libanon, Syrië en Irak is sowieso nauwelijks meer sprake, staten zijn feitelijk niet meer. Iraakse soennieten vechten in Syrië mee tegen Assad, Iraakse sjiieten vechten in Syrië mee tegen ISIS en Al Nusra, Syrische soennieten vechten in Irak met ISIS mee tegen Al-Maliki, en omgekeerd vechten Syrische sjiieten in Irak mee tegen ISIS. Libanese Hezbollahstrijders en Iraanse strijders vechten in Syrië voor, maar niet altijd met Assad, Tsjetsjenen en Europeanen vechten bij ISIS, Palestijnen bij het Vrije Syrische leger, en zo meer.
Het is verleidelijk de sektarische scheidslijn hierbij als hoofdlogica te zien, maar dat doet de complexiteit tekort. Het is ook verleidelijk de dolgekke logica van de-vijand-van-mijn-vijand-is-mijn-vriend toe te passen. Dan lijkt de ellende weliswaar bizar maar ook begrijpelijk: de VS, Iran, Israël én de Syrische dictator Assad zouden hierin een gemeenschappelijke missie hebben: ISIS moet weg. Lijkt, want de werkelijkheid is een spaghetti van etnische loyaliteiten, niet vereffende historische rekeningen, lokale stamverbanden, religieuze scheidslijnen, vluchtelingenproblematiek en economische belangen die zo’n gordiaanse knoop vormen, dat elke interventie, en zeker die met geweld, meer nieuwe problemen veroorzaakt dan oude oplost.
De nare consequentie is dat het managen van het Midden-Oosten een keuzemenu van conflicten is. Dat werkt zo: wil je de chemische wapens van Assad opruimen, dan moet je het wel goedvinden dat hij zijn burgeroorlog een tijdje langer kan voeren. Want dan kun je het Syrische verzet even geen wapens geven waarmee je de medewerking van Assad zou verspelen. Daarom moet je weer incalculeren dat de radicale oppositie, ISIS en Al Nusra, de hoofdrol in het verzet tegen Assad overnemen en zich zullen versterken.
Dat lokt weer Europese jihadisten naar de Syrische slagvelden (nu al 5.000 namen zijn door westerse inlichtingendiensten doorgegeven aan de Turkse douane) waardoor je je niet al te veel onaardigheden tegen mensenrechtenschender Erdogan kunt permitteren en misschien zelfs wel een beetje contact moet onderhouden met de geheime marteldienst van Assad.
Moet je als Obama, nu Bagdad binnen bereik van ISIS is, militair willen interveniëren in het land dat je net hebt verlaten? Als hij het niet doet, dan wil Iran het doen en dan zal de Iraanse invloed in het Midden-Oosten toenemen. Dan zal je Rohani in de nucleaire onderhandelingen – deadline 20 juli – weer een beetje meer uraniumverrijking moeten toestaan, waardoor Israël een beetje bozer wordt en weer extra nederzettingen op de Jordaanoever gaat bouwen. Waardoor je Abbas weer een beetje meer in de armen van Hamas drijft. Conflictmanagen is de problemen verdelen en uitstellen.
