De villa en van de afgezette president Janoekovitsj en wat daar werd aangetroffen vormen een onthutsende illustratie van het cynisme van zijn regime. Zelfverrijking stond blijkbaar bovenaan de agenda. Dat is al voldoende rechtvaardiging voor zijn vertrek in de ogen van veel Oekraïners, zelfs uit zijn eigen kring. Dat het parlement, nadat het met hulp van overlopers uit het presidentskamp onder controle van de oppositie was komen te staan, lak had aan de afspraken, die door bemiddeling van drie EU ministers van Buitenlandse Zaken tot stand waren gekomen, zal hen daarom een zorg zijn. Het is en blijft echter een feit dat de oppositie onmiddellijk de macht greep en niet samen met de president een overgangsregering vormde en besloot verkiezingen niet in december, zoals overeengekomen, maar op 25 mei te houden ( overigens dezelfde dag waarop in de meeste EU landen verkiezingen van het Europees Parlement worden gehouden maar dat is toeval).
Nieuwe verhoudingen
Nu valt er wel begrip op te brengen voor de handelwijze van de oppositie. Tegen hen was dit keer – in tegenstelling tot de Oranje revolutie van 2004 - veel (dodelijk) geweld gebruikt. Tien jaar geleden mocht Janoekovitsj middels een derde ronde – die hij overigens verloor – proberen alsnog president te worden. Kuchma, de zittende president van toen en mede-vervalser van verkiezingen van 2004, werd toegestaan met pensioen te gaan. Tien jaar later liggen de verhoudingen anders en word vergelding geëist. Ditmaal ook jegens Lenin die blijkbaar nog op veel plekken te bezichtigen was. Janoekovitsj zag de bui hangen en verdween spoorslags uit Kiev. Daarmee bekende hij min of meer schuld.
Keuze voor Europa
De rebellie van 2004 is achteraf gezien een onvoltooide revolutie en de vraag is of dit nu weer het geval zal blijken te zijn. Omdat de leiders van 2004, waaronder Julia Timoshenko, het momentum niet gebruikten om het land te hervormen en vooral opvielen door hun onderlinge ruzies, kon Janoekovitsj terugkeren op het politieke toneel, eerst als premier en later als president. De Oranje revolutie bleek omkeerbaar. Loopt het land nu weer dat risico? Of heeft het definitief voor Europa gekozen? Het is veel te vroeg om deze vraag te kunnen beantwoorden. Oekraïne moet het evenwicht hervinden na de heftige confrontatie tussen pro- en anti-Europese krachten die zich de afgelopen maanden voltrok met het pro-kamp als voorlopige overwinnaar. Wie zal er politiek komen bovendrijven? Welke rol gaat de harde, soms extreem nationalistische, kern van de demonstranten spelen? Zullen de op Rusland georiënteerde inwoners gelaten hun verlies accepteren? Of dreigt separatisme zoals we in de Krim al kunnen waarnemen?
Onrustig
Wie denkt dat met de democratische ‘coup’ van dit weekend de rust is weergekeerd, zit er naast. En dan heb ik nog alleen binnenlandspolitieke gevaren aangeduid. Wat gaat Rusland doen? Het heeft zich bij hoog en laag gekeerd tegen de Europese bemiddeling maar nu wordt er door de premier geroepen dat de nieuwe regering in Kiev niet legitiem is omdat ze zich niet aan de afspraken gehouden heeft. Gaat Moskou nu de geldkraan definitief dichtdraaien of is het toch bereid samen met de internationale gemeenschap het nieuwe regime financieel te steunen en zo een faillissement van het land te voorkomen? Dat zou op korte termijn zo’n 25 miljard nodig hebben.
Merkel heeft Poetin over de ontstane situatie gebeld maar vooralsnog heeft de Russische president zich naar buiten toe in mist gehuld. Hij heeft fors gezichtsverlies geleden; zijn plannen voor Oekraïne zijn gedwarsboomd. De nieuwe machthebbers in Kiev zullen waarschijnlijk alsnog een akkoord met de EU willen tekenen ten koste van een eventuele aansluiting bij de Euraziatische Unie, die door Rusland is opgericht. Waarom zou Rusland daaraan meebetalen?
Beloftes
De voorzitter van de buitenland commissie van het Europees Parlement heeft in Kiev gemeld dat de EU de rekening zal oppikken. In 2004 en 2005 beloofde hetzelfde parlement nog EU lidmaatschap aan Oekraïne. Die belofte is nooit waargemaakt en is de afgelopen weken ook niet herhaald. Of er geld op tafel komt en hoeveel, is nog onbekend. Onvermijdelijk lijkt het wel. Door te bemiddelen heeft de EU zich medeverantwoordelijk gemaakt. Maar men kan zich de protesten nu al voorstellen. Waarom zo’n corrupt land steunen?
Een hulppakket zal zeker worden gekoppeld aan strenge voorwaarden aan het economisch beleid van de nieuwe regering en aan hervormingen op tal van terreinen. Vreemde ogen dwingen en misschien wordt Oekraïne daardoor eindelijk een moderner land. De EU moet niet alles laten afhangen van de gedoodverfde nieuwe president Julia Timoshenko maar zelf een vinger aan de pols houden. Die heeft in het verleden niet bepaald goede resultaten gehaald.
