Het is alweer twee weken geleden dat de PRISM-affaire uitbrak, en Edward Snowden de wereld maar weer eens liet weten dat we worden afgeluisterd en afgetapt.
Geen nieuws. In 1988, toen er nog vrijwel geen e-mail was maar wel radio, telefoon en fax, schreef de Schotse journalist Duncan Campbell in de New Statesman al geschiedenis met de serie ‘Somebody’s Listening’ over het spionagesysteem Echelon. Zijn bron was een oude dame, Margaret Newsham, die jaren als systeembeheerder had gewerkt bij een Brits filiaal van de Amerikaanse National Security Agency.
Na de Koude Oorlog ging het Angelsaksische spioneersysteem gewoon door, al verschoof de belangstelling naar economische spionage. De Canadese agent Fred Stock werd in 1993 de Communications Security Establishment uit gewerkt, omdat hij te veel vragen begon te stellen over het bespioneren van Europa. Tegenover het Deense blad Ekstra Bladet zei hij: ‘Vanaf 1987 zag ik ineens veel meer boodschappen die met Duitsland, Frankrijk, Nederland, Denemarken en andere Europese bondgenoten te maken hadden. Het was heel onaangenaam boodschappen van de NSA te krijgen waarin ons gezegd werd de EU, met Duitsland als middelpunt, voortaan als “vijand” te beschouwen.’
De irritatie en verbazing over Echelon groeide toen Campbell c.s. met onthullingen bleef komen. ‘Echelon is een reusachtige Nilfisk waarmee alle berichtenverkeer uit de ruimte wordt gezogen en speciale trefwoorden als vishaakjes de interessante boodschappen eruit vissen,’ zei hij in een interview met Vrij Nederland in 2000. Tijdens dat interview werd hij woedend op eurocommissaris Bolkestein, die laatdunkend had gereageerd: ‘Ik ben gewend op feiten te reageren, niet op geruchten.’ En dat nadat zelfs CIA-directeur Jim Woolsey had verklaard: ‘Beste vrienden uit Europa, natuurlijk doen wij aan spionage, maar we doen het netjes. We moeten wel, want we moeten kijken of landen zich aan embargo’s houden, of ze geen spullen kopen voor massavernietigingswapens en of Amerikaanse bedrijven niet benadeeld worden door corruptiepraktijken die eigenlijk inferieure spullen leveren. Zelfs onze trouwste bondgenoten bezondigen zich aan omkoping.’
Dat was allemaal vlak voor 9/11, dat voor de inlichtingendiensten bijna als een godsgeschenk kwam, want het deed de ophef over het afluistersysteem meteen verstommen. De veiligheidskramp na 9/11 blijkt nog altijd een scherm te bieden waarachter ook onze regering het gepast vindt te zwijgen of mist te verspreiden. Gevraagd om opheldering over het nieuwe afluisteren en aftappen, hakkelde minister Opstelten: ‘Eh, dat laten we aan Europa over.’ En: ‘Wij doen nooit mededelingen over activiteiten in de samenwerking met buitenlandse diensten.’ En nog twee kluitjes in het riet: ‘Het is niet ja of nee, daarvoor is het wat te ingewikkeld,’ plus ‘Wij zullen een brief schrijven, die de inhoud krijgt die in ons vermogen ligt om aan de Kamer te melden.’
Kijk, zo komen we nergens. Dertien jaar geleden, vlak voor de veiligheidskramp, lag de informatie bij wijze van spreken nog op straat. In een rapport van het Europees Parlement (11 juli 2001) heeft Nederland in een overzicht van welk Europees land wat doet, gewoon drie kruisjes staan achter de categorieën: (1) communicatie onderscheppen in ‘foreign countries’, ‘all incoming and outgoing civilian, military or diplomatic communication’; (2) berichtenverkeer onderscheppen van buitenlandse militairen en ambassades; (3) onderscheppenciviele communicatie.
In de nota ‘Grootschalig afluisteren van moderne telecommunicatiesystemen’ aan de Tweede Kamer, 19 januari 2001, staat over het bestaan van Echelon gewoon: ‘De Regering acht dit aannemelijk.’ Er staat ook dat dataverkeer vaak via de VS wordt gerouteerd en ‘op deze wijze wordt het voorstelbaar dat een groot deel van het internetverkeer (…) aldaar op relatief eenvoudige wijze te onderscheppen is’.
En klaagt de Nederlandse regering daar dan over in Washington? Nee, dat is een uitzichtloze zaak. Als u meent dat u door buitenlandse autoriteiten wordt afgetapt, zit er niets anders op dan u ‘tot toezichthoudende autoriteiten in het desbetreffende buitenland te wenden’. De ambassades staan voor ons klaar: ‘De Nederlandse diplomatieke missies zullen hen daarbij behulpzaam zijn door informatie te verstrekken over de instantie bij wie een klacht kan worden ingediend.’
Veel succes!
