Hoewel veel Nederlanders nooit eerder zo kritisch waren over de Europese integratie is Nederland als geheel niet eurosceptisch geworden, blijkt uit onderzoek van Clingendael. Wel moeten politici hen meer dan ooit laten zien waar Nederland staat en waarom. ‘In deze tijd houdt niets stand als het geen deel is van de publieke discussie.’
De EU is een normaal onderwerp geworden in Nederland. Of beter: de EU is nooit controversieel geweest in Nederland. Europa zien Nederlanders als een gegeven. Europa gaat door. En dat is niet anders dan vóór bijvoorbeeld het referendum in 2005. Dat stelde Clingendael-onderzoeker Adriaan Schout dinsdag tijdens de presentatie van de bundel ‘Nederland als Europese lidstaat: eindelijk normaal?’, die hij met zijn collega Jan Rood samenstelde. Meer informatie over het boek.
Volgens Schout blijkt uit alle hoofdstukken dat er weinig kritiek is op de EU. ‘Het macrobeeld is dat Nederland anti-Europees is geworden. Maar laten we ons niet voor de gek houden dat we voortdurend op de rem staan. Europa is gewoon een onderdeel van het beleid waarop kritiek wordt geleverd. Als er wordt besloten over geld of budget, wordt er nu eenmaal kritiek geleverd. Dat hoort bij de politiek.’
Spagaat
Schout benijdt politici niet. Ze zitten volgens hem in een spagaat. Aan de ene kant zien ze anti-Europese sentimenten bij kiezers en daarmee bij politieke partijen. Terwijl ze aan de andere kant zien dat de Europese integratie doorgaat. ‘In die spagaat is het gemakkelijk vergissingen maken. Het verhaal ontbreekt. Intussen verspreidt het beeld zich dat Nederland halsstarrig is.’
Schout en Rood vroegen achttien deskundigen op hun eigen werkterrein te reflecteren en te kijken of ook zij een spagaat zien. Wat dan blijkt, schrijven ze in de inleiding: Nederland is sinds de oprichting nauwelijks van koers veranderd ten opzichte van de EU: ‘De hoofdstukken onderstrepen dat Nederland over het algemeen juist niet dogmatisch was en elke keuze bewust gemaakt heeft op veelal pragmatische gronden inzake nut en noodzaak. De ene keer was het meer intergouvernementeel, de andere keer meer supranationaal. De ene keer was het wat meer gericht op regelgeving, de andere keer meer op deregulering en coördinatie. Nederland is ook niet opeens omgegaan in 2005 of kritisch geworden op de EU. Dat was Nederland ook al in de beginjaren van de EU. Nederland is pragmatisch; dat blijkt in elk hoofdstuk opnieuw.’
Oog van de orkaan
‘Get real’, reageerde René Cuperus hierop dinsdag desgevraagd. De publicist en onderzoeker voor de Wiardi Beckman Stichting van de PvdA vroeg zich hardop af ‘in welke wereld de auteurs leven’. ‘In het oog van de orkaan waarin zowel Noord-Europeanen als Zuid-Europeanen het gevoel hebben dat zij gepiepeld worden, betogen zij dat er niets nieuws onder de zon is.’
Volgens Cuperus is het niet onzinnig wat de auteurs schrijven. ‘Er is inderdaad een basishouding die pro-Europees is.’ Maar de auteurs gaan volgens hem wel ‘gigantisch voorbij aan het krachtenveld in de EU’. ‘Duitsland is tegen wil en dank hegemoon geworden, Frankrijk is onhervormbaar, het Verenigd Koninkrijk drijft steeds harder weg, waardoor Nederland een enkele reis naar het continent maakt. Hoe kan Nederland dan normaal blijven?” Cuperus waarschuwde Schout c.s. dat zij Nederlanders die kritiek hebben, zoals bijvoorbeeld het EUburgerforum waarvan hijzelf een van de initiatiefnemers is, niet moeten wegzetten als ‘xenofobe provincialen’. ‘Dat is spelen met vuur in het oog van de orkaan. En dat is het minst pragmatische dat men kan doen.’ Lees de column die Cuperus uitsprak.
Meesterlijk eliteproject
Atzo Nicolaï was staatssecretaris voor Europese Zaken in de tijd van het referendum over de EU-grondwet in 2005. Hij kreeg dinsdag het eerste exemplaar van de bundel overhandigd. Ook Nicolaï nuanceerde het beeld dat Nederland relatief weinig is veranderd. ‘In het beleid mag dat dan zo zijn geweest, het referendum is absoluut wel een omslagpunt geweest in de maatschappelijke discussie.’ En een heel relevant omslagpunt, volgens Nicolaï. ‘Vanaf de oprichting na de oorlog is er een structureel gebrek aan politieke discussie geweest. Decennialang is het een meesterlijk eliteproject geweest. Op een gegeven moment houd je dat niet meer tegen. De publieke opinie wilde weten hoe het zat; mensen hadden het idee dat er allerlei zaken over hen werden besloten. Als je mensen echt aan het schrikken wilde krijgen, moest je zeggen wat Europa allemaal al deed. En dat dit dertig jaar geleden al was afgesproken.’
Volgens Nicolaï heeft deze ‘wake up call’ van het publiek per saldo vooruitgang gebracht. ‘Want in deze tijd houdt niets stand als het geen deel is van de publieke discussie. Mensen worden niet betrokken bij een onderwerp als je er niet voor of tegen kunt zijn. Deze politisering van het onderwerp Europa is volgens Nicolaï dan ook onderdeel van de normalisering waarover de auteurs schrijven. ‘Het heeft de politieke discussie uitgebreid.’
Functioneren van de democratie
Een van de auteurs in de bundel is voormalig europarlementariër Dorette Corbey. Zij schreef het hoofdstuk ‘Partijpolitiek in Europa: op zoek naar nieuwe wegen’. In de paneldiscussie na afloop van de boekpresentatie herhaalde zij haar stelling in het boek dat de EU het functioneren van de democratie ondermijnt. ‘De EU heeft een wig in de samenleving gedreven, tussen gevleugelde, kosmopolitische mensen en gewortelde mensen. Die wig gaat dwars door politieke partijen heen, terwijl die tegelijk zien dat steeds meer besluiten op Europees niveau worden genomen. Dat is lastig. Er is veel verwarring over wat Europees en wat nationaal moet gebeuren. Politici vertellen ook twee verhalen. Ik denk dat zij een keuze moeten maken. Ofwel verdedigen zij de nationale belangen in Europees verband en is er niet meer zoiets als fractiediscipline in het Europees Parlement. Of er moet sprake zijn federale partijvorming, maar dat gaat niet gebeuren vanwege die wig die er is tussen gevleugelden en gewortelden.’ Daarom is er volgens Corbey een tussenweg mogelijk: ‘Laat de burger meer meebeslissen. Laat ze meepraten over alle thema’s. Bijvoorbeeld via referenda, of via internetpeilingen. Dat zal veel negatieve resultaten opleveren, maar dat is dan voor de politiek reden om er beter campagne voor te voeren. Deze politisering is heel hard nodig.’
Lees meer over euroscepsis op Europa Nu
