De Europese economie zal niet meer groeien als structurele tekortkomingen in de arbeidsmarkt en sociale systemen niet worden aangepakt. Een verdragswijziging is daarvoor wenselijk, schrijft Koos Richelle, directeur-generaal Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Inclusie bij de Europese Commissie.
De crisis heeft in Europa een hardnekkige recessie teweeggebracht. Tussen 2008 en 2010 slaagden de meeste regeringen er nog in de sociale gevolgen ervan op te vangen, maar daarna kwamen vrijwel overal de openbare financiën en de welvaartstaat onder druk, met als gevolg een groeiend risico op armoede dat thans bijna een kwart van de Europese bevolking treft.
De werkloosheid onder de actieve Europese bevolking is gestegen van minder dan 7% aan de vooravond van de crisis tot meer dan 11% en zelfs meer dan 12% in de eurozone. Op dit ogenblik kent de EU 26 miljoen werklozen, van wie 10 miljoen langdurig werkloos is en 6 miljoen jonger is dan 25 jaar. De toekomst hiervan is ernstig gehypothekeerd.
Onderlinge afhankelijkheid
De sociale evolutie binnen Europa liep sterk uiteen, met een verschil van 22 punten tussen de laagste (Oostenrijk, Duitsland en Nederland) en hoogste (Griekenland en Spanje) werkloosheidspercentages. Maar gezien hun onderlinge afhankelijkheid kan geen enkel land zich immuun wanen voor de sociale problemen elders: zie ook de huidige negatieve werkgelegenheidstrend in Nederland. Regeringsleiders zijn zich ervan bewust dat de economische crisis kan omslaan in een sociale crisis en dat de toekomst van de muntunie slechts verzekerd kan worden als de deelnemende landen gezamenlijk oog hebben voor elkaars welvaart.
De Europese economie zal niet opnieuw aansluiting vinden bij duurzame groei, indien structurele tekortkomingen in de arbeidsmarkt en sociale systemen niet aangepakt worden. De EU- 2020 Strategie voor een slimme, duurzame en inclusieve groei wordt belemmerd door omvang en duur van de recessie, maar blijft relevant. De kans dat haar doelstellingen van hoge werkgelegenheid en minder armoede bereikt worden, is afhankelijk van de mate waarin de lidstaten en de Europese Unie elk voor zich en samen een passend macro-economisch beleid en hervormingen in het arbeidsmarkt- en sociaal beleid realiseren. Dit kan – zoals in Nederland – gaan over de afschaffing van de fiscale benadeling van werk, of de aanpassing van de tweede pensioenpijler om zo tot een betere intra- en intergenerationele verdeling van kosten en risico's te komen. De Europese Raad besluit op 27 en 28 juni over de jaarlijkse aanbevelingen in het kader van de EU-2020.
Concrete voorstellen
De Europese Commissie heeft actief concrete strategieën ontwikkeld om het werkgelegenheidspotentieel van de Europese economie te maximaliseren en de sociale systemen te consolideren. Een beleidspakket betreffende werkgelegenheid werd al in het voorjaar van 2012 voorgesteld. Daarin wordt onder meer gepleit voor hernieuwde aandacht voor de vraag naar arbeid – vooral in sectoren met een groeipotentieel: groene, witte en ICT banen -, en worden prioritaire hervormingen geïdentificeerd om de arbeidsmarkt dynamischer en inclusiever te laten opereren, in overleg met de sociale partners.
Een betere werking van de eengemaakte Europese arbeidsmarkt is een hoeksteen voor een werkgelegenheids-vriendelijk economisch herstel. Het vrije verkeer van werknemers, sinds decennia geregeld, blijft beperkt: minder dan 3% van de beroepsbevolking leeft en werkt in een ander land dan het land van oorsprong. Ondanks een hoge werkloosheid in delen van de EU kunnen veel vacatures elders niet worden ingevuld. De Commissie heeft verschillende initiatieven genomen. De regelgeving voor het vrij verkeer wordt herschreven en ook de overdraagbaarheid van sociale zekerheidsrechten tussen lidstaten zal worden bekeken. De regels voor het detacheren van arbeidskrachten worden verduidelijkt, en weldra wordt de samenwerking tussen arbeidsinspectie-diensten versterkt met het oog op het bestrijden van zwartwerk en sociale dumping. Verder stuurt de Commissie aan op een versterking van het "EURES" netwerk van nationale tewerkstellingsdiensten, om te komen tot een echt samenwerkingsverband op het vlak van (grensoverschrijdende) arbeidsbemiddeling.
Europese structuurfondsen
In de huidige context dienen we te zorgen voor een maximale maatschappelijke kosteneffectiviteit van de ingezette financiële middelen, met inbegrip van Europese steun. De Europese Commissie heeft onlangs, met een pakket beleidsvoorstellen over sociale investeringen, een agenda aangereikt om de lidstaten te helpen bij het uitvoeren van structurele hervormingen die moeten toelaten dat de Europese Unie sterker, competitiever en solidair uit de crisis komt. Het gebruik van de Europese structuurfondsen, in het bijzonder het Europees Sociaal Fonds, dient daarmee in lijn te worden gebracht.
Hoog op de agenda van de Europese Raad van 27 en 28 juni staat ook het dringende probleem van de jeugdwerkloosheid. In navolging van het Jeugd-werkgelegenheid pakket van de Commissie (december 2012), heeft de Raad al een aanbeveling van Jeugdgarantieregeling aangenomen: iedere jongere dient een aanbod van werk, voortgezet onderwijs, stage- of leerplaats te krijgen binnen vier maanden na het verlaten van het formele onderwijs of inschrijving als werkzoekende. De in februari door de Europese Raad voorgestelde Europese Meerjarenbegroting voor de periode 2014-2020 reserveert 6 miljard euro ter ondersteuning van de nationale financiering van de jeugdgarantieregeling in de regio's waar de jeugdwerkloosheid meer dan 25% bedraagt.
Blauwdruk
De crisis brengt een moment van waarheid voor het institutionele kader van de EU, en meer nog van de eurozone. De Commissie heeft een "Blauwdruk voor een diepe en echte monetaire unie (EMU)" gepresenteerd. Deze bepleit acties voor de korte, middellange en lange termijn, nodig voor een sterker bestuur, met een evenwicht tussen verantwoordelijkheid en solidariteit. Daartoe zal de sociale dimensie meer aandacht moeten krijgen in de bestaande economische coördinatie en beleidsopvolging binnen de monetaire unie. Het beheersen van de crisis van de openbare financiën blijft op korte termijn een prioriteit, doch de toekomst van de EMU op langere termijn vereist meer.
Voor de ontwikkeling van een echte EMU met een robuuste sociale dimensie, met evenwaardige economische en sociale doelstellingen, zou echter een verdragswijziging wenselijk zijn. Sociale convergentie is essentieel voor de duurzaamheid van een echte EMU. Naast morele argumenten zijn er institutionele, economische en politieke redenen:
- Institutioneel: Een echte EMU moet voldoen aan de door het Verdrag vereiste bevordering van een hoog niveau van werkgelegenheid, de garantie van adequate sociale bescherming, de strijd tegen sociale uitsluiting en de bevordering van een hoog niveau van onderwijs, training en gezondheidsbescherming. De EU wordt ook verondersteld initiatieven te nemen voor de coördinatie van het sociaal beleid van de lidstaten, volledig respecterend het EU Handvest van Fundamentele Rechten.
- Economisch: De EMU maakt wisselkoersaanpassingen en het voeren van onafhankelijk monetair beleid door de lidstaten onmogelijk, terwijl anderzijds striktere coördinatie van fiscaal en economisch beleid (inclusief het beperken van publieke schulden). Dit beperkt de mogelijkheid voor Euro-zone lidstaten tot het beïnvloeden van werkgelegenheid en sociale aangelegenheden ingeval van een economische schok. Een goed functionerende EMU behoeft een flexibele Europese arbeidsmarkt waar grensoverschrijdende mobiliteit voldoende is ontwikkeld.
- Politiek: Voor een brede steun van de Europese integratie is het nodig dat het niet wordt gezien als uitsluitend ten dienste van budgettair en monetair beleid, maar ook ter ondersteuning van het Europese sociaal model en de nationale welvaartsstaat.
Lees meer over het werkgelegenheids- en sociaal beleid op Europa Nu
