‘‘Sluit aan bij de nieuwe Frans-Duitse dynamiek in de EU, maar raak niet de bevolking kwijt bij onrealistische ambities. Zorg ervoor dat Europees beleid de samenleving niet polariseert, maar verbindt’’

Korte metten met weerspannig imago

Hoe kan Europees beleid bijdragen aan het vertrouwensherstel van de politiek? Niet de polarisatie vergroten, maar scheidslijnen overbruggen. Geen technocratische top-downpolitiek die burgers verder op vervreemdende afstand van Brussel plaatst, maar politiek die herkenbare resultaten oplevert voor de brede middengroepen van Nederland. Nederland is een land dat actief meedoet binnen de Europese Unie, zijn Europese huiswerk goed op orde heeft, en verder kijkt dan het aller-engste nationale belang. Desondanks heeft Nederland, met name in Zuid-Europa, een weerspannig imago gekregen van vrekkige, egoïstische obstructiepleger. Het is goed dat het kabinet dat beeld van Nederland nu rechtzet en de EU expliciet slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger wil maken. De Europese toon van het regeerakkoord is offensief en open, en geeft blijk van besef van de sterk veranderde geopolitieke krachten in de wereld.

Dicht de kloof tussen bevolking en Europese Realpolitik

Waar het kabinet zich geen rekenschap van lijkt te geven, is dat grote delen van de Tweede Kamer en de Nederlandse bevolking met de rug naar Brussel toe staan. Zij zijn nogal euro-sceptisch, op zijn best euro-pragmatisch. Het kabinet heeft drie kansen laten lopen om iets aan die kloof tussen de Nederlandse bevolking en Europese Realpolitik te doen. Het had een staatssecretaris of minister van Europa op het bordes kunnen zetten, een Nederlandse Clément Beaune – de Franse minister voor Europese Zaken –, die het Europadebat in Nederland op een beter geïnformeerd niveau had kunnen brengen. Ook had het kabinet veel meer werk moeten maken van de Conferentie over de Toekomst van Europa. Geen hond die daar nu van gehoord heeft. In het voorjaar zal de Nederlandse bevolking totaal overvallen worden door de resultaten van die conferentie, die door de echte voortrekkers van Europa – het Duitsland van Olaf Scholz en het Frankrijk van Emmanuel Macron –, omarmd zullen worden. Verder heeft Nederland negatieve Europa-propaganda bedreven door als enige land geen coronaherstelplan in Brussel in te dienen. Daarmee heeft het kabinet voor niet-ingevoerden de indruk laten ontstaan dat andere landen meer van de coronaherstelfonds-miljarden zouden profiteren dan Nederland. Negatieve EU-marketing kan een kabinet dat zijn Europa-onverschillige bevolking wil meekrijgen in een EU-voortrekkersrol zich absoluut niet veroorloven.

Vrolijke senioriteit

Het is prima dat het kabinet Rutte IV aansluiting zoekt bij de nieuwe Europa-agenda van het Franse EU-presidentschap en de Frans-Duitse as. Voor de binnenlandse politiek kun je je vraagtekens zetten bij het voortgezette premierschap van Mark Rutte, maar voor de Nederlandse stem in Europa is het een goede zaak dat routinier Rutte is blijven zitten. Zijn vrolijke senioriteit zal in de Europese Raad en de wandelgangen van Brussel zijn effect niet missen. Het is goed verdedigbaar dat Nederland aansluiting zoekt bij de Europese Macron-doelstellingen van Relance, Puissance, Appartenance (Herstel, Kracht, Saamhorigheid), het programma van strategische autonomie, Europees tech- en industriebeleid, defensiesamenwerking en klimaatbeleid. Een geopolitieke reactie op de veranderde verhoudingen in de wereld. De EU heeft de kans te transformeren van een neoliberaal, technocratisch project in een samenwerkingsverband tegen externe dreigingen en een gemeenschap die natiestaten eerder beschermt dan ondermijnt.

Oog voor breuklijnen

Het nieuwe kabinet moet met de volgende reflecties rekening houden. De actuele samenwerkingsenergie in Europa, ontstaan door geopolitieke dreiging -denk aan Rusland en China- en de coronacrisis, moet niet verspeeld worden door de Noord-Zuid en Oost-West fricties binnen de EU op de spits te drijven. Stop met de selffulfilling prophesy van het uit elkaar vallen van het trans-Atlantisch bondgenootschap. Investeer net zoveel in de Europees-Amerikaanse betrekkingen als in Europese strategische autonomie, die in militair opzicht nog lang fictie zal zijn. Blijf realiseren dat de EU, migratie en de muntunie thema’s zijn die op de breuklijnen liggen van onze nationale samenlevingen. Zij verdelen globalisten van nationalisten, hoogopgeleiden van middelbaar opgeleiden, somewheres van anywheres. Houd oog voor afgehaakt Nederland. De meerderheid van de Europese bevolking prefereert een sterk Europa naar buiten, en een bescheiden Europa naar binnen. Internationaal handels- en klimaatbeleid of defensie biedt het hoofd aan de geopolitieke uitdaging van Europa. Maar het coronaherstelfonds en de transferunie penetreren in nationale volkshuishoudingen en verzorgingsstaat-solidariteit. Daar dreigt, bij oprekking zonder mandaat, onvrede en onrust door taxation without representation: een groot risico voor een duurzaam en stabiel Europa.