Nieuw akkoord in Soedan is een overwinning voor de generaals

Een versie van dit opinieartikel door Anette Hoffmann verscheen ook in NRC op 4 januari 2023. 

Na maanden onderhandelen werd een maand geleden, op 5 december, een akkoord getekend tussen een coalitie van prodemocratische oppositiebewegingen en de militaire machthebbers van Soedan. Deze laatsten hadden in oktober via een staatsgreep de macht overgenomen.

De Nederlandse ambassadeur en de Hoge Vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheid lieten via Twitter weten dat dit akkoord een belangrijke stap is om het pad naar democratische transitie te hervatten. Toch gingen veel Soedanezen de straat op om hun woede over dit akkoord te uiten – het gewelddadige politieoptreden trotserend.

Het vertrouwen van de Soedanezen in de generaals met hun loze beloftes is al zwaar aangetast. Sinds de val van dictator Omar al-Bashir in april 2019 hebben de militairen na onderhandelingen met de prodemocratische krachten de bevolking keer op keer verraden: het bloedbad van 3 juni 2019, de staatsgreep op 25 oktober 2021 en vervolgens het aanhoudende geweld tegen ongewapende demonstranten, journalisten en mensenrechtenactivisten. Niemand is hiervoor berecht.

Staatsgreep

Ook op economisch vlak voelen de burgers zich verraden. Terwijl het volk eensgezind de offers bracht die gepaard gingen met structurele hervormingen onder de door burgers geleide regering Hamdok, werden de vruchten hiervan door de militaire staatsgreep tenietgedaan. Sterker nog, de militairen hebben het land gediskwalificeerd voor internationale financiële steun en sindsdien als volleerde kleptocraten hun grip op de economie structureel verstevigd.

De huidige deal is dan ook vooral een overwinning voor de generaals. De internationale steun voor het akkoord geeft immers legitimiteit aan de macht die zij illegaal en met geweld hebben verkregen. De onderhandelingen gingen gepaard met ongeremde repressie van vreedzame demonstranten. Alleen al in de hoofdstad Khartoem zijn hierbij sinds de coup al 122 mensen, voornamelijk jongeren, om het leven gebracht. De generaals die het akkoord hebben ondertekend waren al eerder betrokken bij oorlogsmisdaden. Tijdens de burgeroorlog in Darfur bijvoorbeeld lieten 300.000 mensen het leven en raakten drie miljoen anderen ontheemd. Ex-president al-Bashir, waarmee de huidige militaire machthebbers voor zijn val in april 2019 nauw samenwerkten, is hiervoor aangeklaagd door het Internationaal Strafhof.

De deal geeft geen duidelijkheid of, en zo ja, hoe, de plegers van misdaden uit het verleden verantwoordelijkheid moeten afleggen. Ook is er geen concreet plan van aanpak om straffeloosheid in de toekomst te voorkomen. Andere belangrijke concessies van de militairen zoals hervorming van de veiligheidssector en beëindiging van het aanhoudend geweld in Darfur zijn op de lange baan geschoven.

Europa heeft baat bij een democratisch Soedan. Rechtszekerheid en respect voor mensenrechten in fragiele gebieden zoals Soedan zijn de beste randvoorwaarden om irreguliere migratie te bestrijden en opvang in de regio te bevorderen.

Recent onderzoek toont bovendien aan dat Soedans huidige militaire machthebbers het makkelijk maken voor andere autocratische regimes, zoals Rusland, om sancties te omzeilen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het exploiteren en smokkelen van waardevolle grondstoffen zoals goud. Tot nu toe zijn de internationale en regionale bemiddelaars er niet in geslaagd om echte concessies van de militairen af te dwingen om een geloofwaardig democratiseringsproces op gang te brengen.

Burgeroorlog

Toch wordt de deal door Den Haag en Brussel gezien als een noodzakelijke stap om het land voor erger, mogelijk een burgeroorlog, te behoeden. Soedan zit in een diepe economische en humanitaire crisis. Een derde van de bevolking, vijftien miljoen mensen, lijdt acute honger. Oplaaiende conflicten in onrustige regio’s hebben in 2022 meer dan achthonderd levens gekost. Maar hoe kan het akkoord een oplossing bieden als de belangrijkste partijen bij het conflict uit deze regio’s er geen deel van uitmaken?

Het is nu noodzakelijk om daadkrachtig op te treden. Nederland en de EU moeten de betrekkingen met Soedan pas normaliseren als de militairen concessies doen. Concreet betekent dit het onmiddellijke stoppen van statelijk geweld en vrijlating van politieke gevangenen. Ook moeten de militairen zich, zoals eerder beloofd, terugtrekken uit politiek en economie. Totdat dit gebeurt, dienen Nederland en andere EU-lidstaten zich in te zetten voor behoud van financiële prikkels zoals het vrijmaken van Wereldbankgelden en schuldsanering.

Zonder een geloofwaardig politiek proces zullen de huidige machthebbers in Soedan en hun internationale vrienden zoals Egypte, de Emiraten en Rusland het land en de regio verder destabiliseren. Voor de Soedanese bevolking zou dat systematische onderdrukking en geweld betekenen.

En voor Europa het teniet doen van eerdere inspanningen ter ondersteuning van democratisering, plus een risico op toename van irreguliere migratie.

Follow @Anette_Hoffmann and @Clingendaelorg on Twitter.