Research

Europe in the World

Op-ed

Moskou, Kiev, Brussel - een tussenstand

04 Mar 2014 - 21:31
Bron: Flickr / Rob van Hilten
Regelmatig krijg ik de vraag of we de confrontatie tussen Rusland en Oekraïne niet hadden kunnen zien aankomen.  Wel het conflict zelf maar niet de vorm die het heeft aangenomen. De snelheid van de gebeurtenissen is een zware beproeving gebleken van ieders voorstellingsvermogen. Eerst de plotselinge machtswisseling in Kiev daarna het antwoord van Rusland – de de facto overname van de Krim.  De scenario’s moesten steeds aangepast worden. Korte termijn voorspellingen zijn riskant gebleken. 
 
Sancties
 
Er is geen reden tot optimisme over de afloop. Rusland heeft een voldongen feit gecreëerd en ik zie niet onder welke voorwaarden het dat zal terugdraaien. Rusland heeft bewust het risico genomen van een conflict met het buurland, de VS en de EU. De acties in de Krim moeten al langer geleden gepland zijn. Eventuele sancties worden op de koop toe genomen. Welke schade Moskou denkt op te lopen, weten we niet maar de inschatting zal zijn dat een militaire reactie van het Westen zal uitblijven en dat met name de EU niet al te zware tegenmaatregelen zal nemen als Rusland vasthoudt aan zijn politiek in de Krim.
 
Een exit strategie lijkt het niet te hebben. Poetin heeft inmiddels de extra legeroefeningen afgeblazen en verklaard dat hij niet uit is op annexatie van de Krim. Welke variant hij wel voor ogen heeft, blijft onduidelijk. Misschien toch de Transnistrië oplossing:  geen formele afscheiding maar feitelijke controle. Dan hebben we er nog een frozen conflict  bij in Europa.
 
Signaal
 
De val van Janoekovitsj dwong de Russen onmiddellijk te reageren. Zonder Oekraïne kan Poetin zijn ambitie van het uitbreiden van de Russische invloedssfeer in de regio, die ooit de Sovjet Unie was, niet realiseren. Zijn Euraziatische Unie zal zonder dat land niet veel voorstellen. Het prestige van Rusland en zijn president stond en staat dus op het spel. Hij moest naar zijn eigen bevolking maar ook naar satellietlanden als Wit Rusland, Armenië en Kazakhstan het signaal wel afgeven dat met hem niet te sollen valt. Aan de pro-Europese regeringen van Moldavië en Georgië laat hij zien dat Rusland niet terugschrikt voor directe inmenging in landen die tot de Sovjet Unie behoorden.
 
Poetin denkt in invloedsferen – de zijne tegen die van Brussel. In zijn filosofie is alles een zero sum game. Hij won een slag door Janoekovitsj ervan te weerhouden het associatieakkoord met de EU te tekenen. Vervolgens verloor hij van de pro-Europese oppositie in Kiev. Nu is hij weer aan zet. Dat het niet om Moskou versus Brussel gaat en ging is lang ontkend in sommige Westerse kringen. Daardoor waren de reacties niet altijd op tijd of adequaat. 
 
Ontregelen
 
Poetin is uit op het ontregelen van de nieuwe regering in Kiev. Te beginnen met de Krim waar hij het pro-Russische sentiment uitbuit om een afscheiding teweeg te brengen. Ook in Oost Oekraïne kan een zone van permanente onrust ontstaan, gevoed vanuit Moskou.  Oekraïne gaat zo een periode van instabiliteit tegemoet waarin het land voor niemand een solide partner kan zijn.
 
Rusland hoopt het land verder te ontregelen met het dichtdraaien van de geldkraan, hogere gasprijzen en commerciële strafmaatregelen. Wellicht gokt het daarbij op een herhaling van wat zich na de Oranje revolutie heeft afgespeeld toen de nieuwe leiders van Oekraïne er niet in slaagden het land op het juiste  spoor te  krijgen waardoor Janoekovitsj op het politieke toneel kon terugkeren.
 
Het minste wat de VS en de EU in de huidige omstandigheden kunnen doen, is ervoor zorgen dat Oekraïne financieel en economisch op de benen blijft.
 
EU
 
Heeft de EU weer eens gefaald en mag haar slap optreden verweten worden? De media zijn er weer als de kippen bij om deze vragen op te werpen. Ik zie niet hoe het anders had kunnen lopen. Zonder het te willen is de EU verstrikt geraakt in een strijd met Moskou. Die had voorkomen kunnen worden als de EU het associatie-aanbod aan Oekraïne  had ingetrokken. Moet u zich voorstellen hoe er dan gereageerd was. De interne dynamiek van Oekraïne en de heftige reactie van Moskou hebben de huidige crisis doen ontstaan.
 
Hoewel de EU niet bereid was Rusland te betrekken bij haar bemiddelingspogingen in Oekraïne, hielden haar vertegenwoordigers wel degelijk rekening met  de belangen van de op Rusland georiënteerde Oekraïners door aan te sturen op een interim regering van oppositie en het Janoekovitsj kamp. De EU koos niet eenzijdig voor de tegenstanders van de president. Dat daarna de oppositie zijn kans schoon zag en Janoekovitsj afzette, mag men de EU niet verwijten.
 
De VS reageert harder op de Russische agressie dan de EU maar de Amerikanen delen niet een continent met de Russen en zijn economisch veel minder vervlochten met Rusland dan de EU landen. De wijze waarop Brussel reageert wordt natuurlijk in de eerste plaats bepaald door de ernst van het Russische handelen, maar ook door de overweging dat de deur naar Moskou open moet blijven.