De grote veiligheidsrisico’s voor vluchtelingen, maar ook de zorgen van Europese burgers, dwingen de EU en haar lidstaten tot het vinden van een adequate aanpak van de migratiecrisis. Zoals te zien in onderstaande grafiek maken Europese burgers zich niet meer de meeste zorgen over de financiële en economische crisis, maar over immigratie.
Welke onderwerpen zijn Europese burgers het meest bezorgd over?
Ondanks de gedeelde zorg over de migratiecrisis, blijft de EU verdeeld over de wijze waarop omgegaan moet worden met de bescherming, opvang en (her-)vestiging van migranten en asielzoekers, de grensbewaking en de relaties met derde landen (lees hier over de verschillende dossiers). Na de financieel-economische crisis, heeft de migratiecrisis de scheidslijnen in Europa tussen noord en zuid maar ook oost en west zo mogelijk nog verder verdiept.
De focus op het afstoppen van migratie en de bescherming van grenzen
In de zomer van 2015 probeerde de Europese Commissie tevergeefs een brede Migratie Agenda te lanceren. Zoals Han Entzinger eerder al aanstipte, zijn voorlopig alleen concrete stappen mogelijk gebleken met betrekking tot het afstoppen van migratie en het controleren van de Europese buitengrenzen via een versterkte Europese grens en kustwacht (EGKW) en de EU-Turkije deal. Dit komt zowel naar voren in Juncker’s State of the Union als in de door lidstaten recent vastgestelde Bratislava Roadmap, waarin het belang wordt benadrukt van een Europese kust- en grenswacht (die gelanceerd werd op donderdag 6 oktober) en de samenwerking met de Westerse Balkan-landen en Turkije. Beide initiatieven zijn echter niet vrij van kritiek; zo moet de Europese kust- en grenswacht nog bewijzen dat deze niet alleen in naam nieuw is en blijft het de vraag of op termijn de samenwerking met Turkije duurzaam zal zijn en de vluchtelingenstroom richting Griekenland niet weer op gang zal komen.
Ondanks de kritiek op de EGKW en de EU-Turkije deal, zijn nieuwe initiatieven die worden geopperd wederom met name gericht op het afstoppen van migranten en het versterken van de grenscontrole. Zo werd in juni 2016 door de Europese Commissie een New Migration Partnership Framework voorgesteld: 'Partnerschappen-op-maat', waarbij Afrikaanse landen die migranten terug opnemen en meewerken aan het controleren van migratiestromen extra geld en handelsvoordelen krijgen. Voor landen die niet meewerken kunnen sancties volgen.
Daarnaast heeft Commissievoorzitter Juncker recent tijdens zijn State of the Union ook het idee gelanceerd om het bestaande model van Juncker´s investeringsplan voor Europa tevens te gebruiken voor het aanpakken van de grondoorzaken van migratie uit Afrika - oftewel het verbeteren van de levensomstandigheden in de landen van herkomst. De vraag is echter of er binnen en buiten de EU overeenstemming kan worden bereikt over het budget en over een effectieve uitwerking van deze voorstellen.
Een blik op de toekomst
Terwijl op dit moment minder dan 5% van 106 000 vluchtelingen in Griekenland en Italië daadwerkelijk herverdeeld zijn naar andere lidstaten - in tegenstelling tot wat is afgesproken in een EU meerderheidsbesluit- zitten maar liefst 75 000 vluchtelingen vast voor de poorten van Jordanië, waardoor ook Libanon en Turkije de grenzen sluiten voor ‘nieuwe’ vluchtelingen. Ondertussen dienen nieuwe migratiestromen zich opnieuw aan vanuit Afrika richting Italië, met name via het verscheurde Libië. En ook Bulgarije kent sinds juni een plotselinge toename van migranten in het land.
Hoe nu verder? De lidstaten lijken vooralsnog alleen overeenstemming te kunnen bereiken over het afstoppen van migranten en sterkere grenscontroles. Een effectief Europees asiel- en migratiebeleid met een focus op sterkere grenscontrole wordt, zo wordt gesteld, noodzakelijk geacht om o.a. voldoende draagvlak te creëren voor verdere maatregelen – zoals het verbeteren van de bescherming van vluchtelingen. Over de effectiviteit van de Europese grensbewaking en het afstoppen van migranten valt niet te twisten: De aantallen migranten (en vluchtelingen) die de risicovolle reis ondernemen naar Europa zijn door Europees ingrijpen flink lager geworden.
De EU lijkt vooralsnog de ongereguleerde migratiestromen te kunnen stoppen. Maar zolang voor de illegale routes geen legale routes terugkomen, is de crisis nog niet opgelost. Eerder heeft Henk van Houtum al betoogd dat het huidige beleid sommige aspecten van de migratiecrisis alleen maar versterkt en niet oplost . Hij stelt o.a. dat het een illusie is te denken dat het EU-grondgebied hermetisch valt af te sluiten en dat de huidige aanpak tot meer ongedocumenteerden en mensensmokkel leidt. Tevens stelde Annelies Zomers al dat afspraken over strengere grensbewaking met landen buiten de EU de circulaire regionale migratie kunnen verstoren en daardoor structurele illegale migratie (naar Europa) kunnen veroorzaken.
Door de verschillende oorzaken van de migratiecrisis, heeft de EU niet te maken met een korte termijn migratie ‘crisis’ maar met een structurele langere termijn ontwikkeling met een naar alle waarschijnlijkheid blijvend grote toestroom van migranten en vluchtelingen. Om alle factoren die aan deze crisis ten grondslag liggen te kunnen beantwoorden, is een integrale strategie vereist, met inzet van een breed palet aan instrumenten: van Europese coördinatie van asielbeleid en grensbewaking tot aan buitenlandsbeleid en coördinatie in de regio. Daarnaast is het ook van belang dat vluchtelingen en migranten een lange termijn perspectief worden geboden.
