Nederland en defensie: voor een dubbeltje op de eerste rij

De defensieparagrafen van politieke partijen getuigen niet van veel realisme over de internationale omgeving

De Amerikaanse minister van Defensie James Mattis was onlangs zeer helder tijdens zijn eerste bijeenkomst met de Europese collega's op het NAVO-hoofdkwartier: de bondgenoten moeten snel hun defensiebegrotingen verhogen, anders volgen er maatregelen.

Het uur der waarheid is gekomen. De Europese landen moeten nu met de billen bloot. Retoriek voldoet niet meer. In 2014 kwamen alle NAVO-landen op de top van Wales overeen te streven naar verhoging van hun defensiebudget tot 2 procent van het Bruto Nationaal Product in 10 jaar tijd. Een aantal landen heeft een begin gemaakt. Zo stijgen de Franse en Duitse defensiebegrotingen naar ongeveer 40 miljard euro tegen 2021, waarmee onze oosterburen vanwege hun succesvolle economie overigens nog ver afblijven van de 2 procent norm (ongeveer 60 miljard).

Nederland, oh Nederland
Er is nog een lange weg te gaan en dat geldt zeker voor Nederland. In 2017 geeft Den Haag 8,7 miljard uit aan de krijgsmacht, ongeveer 1,1procent van het bnp. Minister Hennis heeft gepleit voor stijging van de uitgaven aan het eind van de komende kabinetsperiode tot het Europese NAVO-gemiddelde (1,45 procent). Dat betekent een budgetverhoging oplopend tot 2,5 miljard in 2021.

Dit voorstel is terug te vinden in het VVD-verkiezingsprogramma, maar niet in de cijfers die de partij aan het Centraal Plan Bureau heeft geleverd voor financiële doorrekening. Daarin gaat het om 1 miljard extra. Van de traditionele partijen komen alleen de SGP (+3 miljard), CDA (+2,1) en ChristenUnie (+2) enigszins in de buurt van het Europese gemiddelde. D66 (+0,5), de PvdA (+0,4) en Groen Links (nullijn) blijven er ver vandaan. De SP wil het defensiebudget zelfs verlagen (-1 miljard). Kortom, in geen velden of wegen lijkt Nederland te gaan voldoen aan de Amerikaanse eis substantieel meer geld te besteden aan defensie.

Mocht een centrumrechtse coalitie ontstaan uit bovenstaande partijen dan is stijging van ongeveer 1,5 miljard tegen 2021 een redelijk gemiddelde - aangenomen dat in regeringsonderhandelingen de prioriteit voor defensie het niet aflegt tegen andere claims op meer overheidsuitgaven zoals voor zorg of onderwijs.

Nog droeviger is het gesteld met de verkiezingsprogramma's waar het de toekomstige aard van de Nederlandse krijgsmacht betreft. De meeste partijen verwijzen weliswaar naar de verslechterende veiligheidssituatie, maar zetten niet uiteen welke gevolgen die moeten hebben voor de krijgsmacht. VVD en SGP leggen veel nadruk op de NAVO-behoeften voor versterking van de verdediging van het grondgebied tegen de toenemende dreiging van Poetin's neonationalistische Rusland.

De VVD wil evenwel extra geld besteden aan de marine en de marechaussee voor versterking van de grensbewaking in de Middellandse Zee. De SGP wil dat Nederland de huidige vier Walrusklasse onderzeeboten vervangt door zes nieuwe onderzeeërs. Het wensenpakket van beide partijen sluit niet aan bij de aandrang van de NAVO - ook op Nederland - vooral de slagkracht van de landstrijdkrachten te verbeteren. D66 wil sterk inzetten op Europese defensiesamenwerking, uiteindelijk leidend tot een gezamenlijk Europees leger, maar geeft niet aan hoe dat gestalte moet krijgen. Hetzelfde geldt voor Groen Links. Beide partijen blijven steken in kretologie.

Het CDA laat wat dat betreft een meer realistisch geluid horen door als enige te pleiten voor kopgroepen van een beperkt aantal Europese landen gericht op versterking van de slagkracht. Dat is precies de discussie die thans gaande is in Brussel. Overigens geven de christen-democraten niet aan met wie Nederland een dergelijke kopgroep zou moeten vormen.

Splijtzwam
Tot slot de kernwapens, de traditionele splijtzwam in de Nederlandse politiek. SP en Groen Links willen de kernwapens uit Nederland. De PvdA is voor verwijdering van alle tactische kernwapens in NAVO-verband, niet voor eenzijdige stappen van Den Haag. D66 ziet geen toekomst meer voor kernwapens. De partij wijst dan ook een nucleaire taak voor de opvolger van de F16, de F-35/Joint Strike Fighter, af. Het CDA programma laat het onderwerp onbesproken, terwijl de VVD pleit voor voortzetting van de nucleaire taak van de F16 zolang er geen akkoord met Rusland is over wederzijdse vermindering van de kernwapens. Hier dient zich mogelijk een politiek probleem aan wanneer tijdens de volgende kabinetsperiode een besluit moet worden genomen over de nucleaire taak van de F35.

Defensie is zeker terug als belangrijk thema in de verkiezingsprogramma's - wat uiteraard nog wat anders is dan een centraal thema in de verkiezingscampagne en een belangrijk onderwerp voor de keuzebepaling in het stemhokje. Ook moet worden bedacht dat de meeste programma's zijn opgesteld voordat president Trump aantrad in het Witte Huis. Maar de voorstellen van de meeste partijen tot verhoging van het defensiebudget en voor besteding van het extra geld sluiten bepaald niet aan bij de internationale realiteit, inclusief de prioriteiten van de NAVO.