Wat leren we van het Tory partijcongres?

Deze column is oorspronkelijk verschenen in de Brexit Nieuwsbrief van VNO-NCW en MKB-Nederland.

De afgelopen dagen vond het partijcongres van de Conservatieve Partij plaats in Birmingham. Normaal zijn dit soort congressen niet zo interessant. Nu is dat anders. Premier Theresa May leidt een gespleten partij en het Congres is een lakmoesproef om haar autoriteit te toetsen. Komt zij zonder kleerscheuren uit het Congres, dan kan zij nieuwe stappen zetten in de Brexit onderhandelingen. Zo niet, dan gaan we een turbulente periode tegemoet. Een paar observaties:

1. De toon verhardt, het moddergooien is begonnen. De Britse regering was ‘not amused’ toen de Franse president Macron in Salzburg zei dat de voorstanders van Brexit “leugens” aan het Britse volk hadden verkocht. Het gevoel van humor van de voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk, die dacht een lollige foto over kersentaart op Instagram te plaatsen, werd ook niet gewaardeerd in Londen. Theresa May riep op tot kalmte en wederzijds respect. Maar haar collega’s reageerden anders. Jeremy Hunt, minister van Buitenlandse Zaken, vergeleek in Birmingham de EU met een gevangenis en met de Sovjet Unie. De verharding van de retoriek is begrijpelijk maar onwenselijk. De druk neemt toe en om Brexit als een succes te verkopen aan het Britse volk, moet de EU gezien worden als een mislukking. De jij-bakken en dreigementen zijn zeer schadelijk. Uiteindelijk moeten het VK en de EU weer met elkaar verder, en er wachten nog vele moeilijke momenten in de onderhandelingen. Het is de vraag hoe deze retorische geest weer terug in de fles wordt gestopt.
    
2. Komt een oplossing voor de Ierse grens toch langzaam in zicht? Het was al langer duidelijk dat de Britten een stap zouden moeten zetten om het probleem met de Ierse grens op te lossen. De drie Britse doelstellingen – een vertrek uit de douane unie, het behoud van de constitutionele integriteit van het Verenigd Koninkrijk en het voorkomen van een harde landgrens tussen Ierland en Noord-Ierland – zijn onverenigbaar. Something’s got to give. Theresa May zou nu in de douane-unie willen blijven, tijdelijk, totdat een definitieve oplossing wordt gevonden voor de Ierse grens. Wellicht is het genoeg om de EU-27 over de streep te trekken (al zullen sommige lidstaten zoals Ierland iets meer “permanents” willen) maar May wacht een hels karwei als ze dit wil verkopen aan het parlement en haar achterban. In de Europese Unie krijgen tijdelijke oplossingen vaak een permanent karakter. De Brexiteers beschuldigen haar ervan dat ze de uitslag van het referendum verloochent. Premier May gokt erop dat de rangen in de Conservatieve gelederingen zich achter haar zullen sluiten als zij een plan – welk plan dan ook! – presenteert. Tijdelijke douane unie, of niet, steun mij, zal May zeggen, want ik ben de enige die ons orderlijke naar de uitgang van de EU kan leiden.
    
3. Doorschuiven is handig. Mocht het VK tijdelijk in de douane-unie blijven, dan wordt alle onzekerheid doorgeschoven naar de onderhandelingen over de toekomstige relatie. Na 29 maart, en tijdens de transitie fase, moet duidelijk worden hoe de handelsrelatie er uit gaat zien. De EU27 zullen niet akkoord gaan met een langdurig lidmaatschap van de douane unie, als er niet ook goede afspraken worden gemaakt over controles op Europese standaarden en regelgeving. En Brexiteers zullen zeggen dat dit een glijdende schaal is om het VK via de achterdeur in de Europese Unie te houden. Het positiespel begint dan opnieuw.
    
4. Afspraak is afspraak? Dit wordt versterkt door de zorgen die leven bij de Europese Unie dat het VK het eventueel niet zo nauw zal nemen met eerder gedane afspraken. Britse ministers hebben herhaaldelijk gezegd dat afspraken over de eindafrekening niet per se nageleefd hoeven te worden. Of dat het VK een Singapore-aan-de-Thames wil worden met zeer lage belastingen en coulante regelgeving. Britse politici vragen zich hardop af of het Goede Vrijdag Akkoord met Ierland behouden moet blijven. Welke garantie heeft de EU dat een nieuwe Britse premier zich zal houden aan het woord dat Theresa May eerder heeft gegeven? En dat brengt ons bij Boris Johnson.
    
5. Het probleem van Boris Johnson. De vooormalig minister van Buitenlandse Zaken is een doorn in het oog van Theresa May. Hij wordt gezien als de belangrijkste dreiging om May uit het zadel te wippen. Er was veel aandacht voor zijn speech, maar veel nieuws zei hij niet. Hij ligt goed bij de Conservatieve achterban, maar slecht bij zijn collega-kamerleden. En dat is een probleem voor hem als er een leiderschapsstrijd ontstaat. Om het stokje van Theresa May af te pakken, moet hij 150 tot 160 stemmen van zijn collegas krijgen (ieder Conservatief kamerlid krijgt een stem). Pas daarna mag de Conservatieve achterban aan de stemming mee doen. En er zijn voorlopig nog niet genoeg collega-kamerleden die hem steunen. Daarom eindigde hij zijn speech in Birmingham, waarin hij May’s Brexit –aanpak met de grond gelijk maakte, met de woorden “en toch moeten we allemaal Theresa May steunen.” We gaan het zien.